09 Mayıs 2024 Perşembe
News
Yazılım Kuralları
DE EKİ
Kendisinden önce gelen sözcüğe bitiştirilir.
“Da, de, ta, te” şeklinde olabilir. “Bulunma” bildirir.
“Ne zaman, nerede” gibi sorulara yanıt verir. Cümleden atıldığında anlam bozulur.
DE BAĞLACI
Kendisinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Yalnızca “da, de” şekli vardır.
Cümleden çıkarıldığında anlam daralır, tamamen bozulmaz.
Kendisine ek getirilemez.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bitişik yazılması
gereken “de”, ayrı yazılmıştır?
A) Size bu mektupla birlikte bir öykü de gönderiyorum.
B) Eksik olmasın; beni de düşünüp bir tane göndermiş.
C) Uzun cümlelerin de bir tadı, bir güzelliği vardır.
D) Su, hava, ışık, bitki, bir de insanlarının yumuşak huyu…
E) Sıkıntılı günlerinde arkadaşlarıma giderim.
A, B, C ve D’de, “de” bağlacı kullanılmıştır. E seçeneğinde
ise “de”, bağlaç değil, hal eki olduğundan bitişik yazılmalıydı.
Yanıt E
Kİ EKİ
Sözcüğe bitişik yazılır. Zamir ve sıfatlara gelerek “aitlik” anlamı katar.
Bu ekten sonra başka bir ek gelebilir. Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur.
Kİ BAĞLACI
Kendisinden önce gelen sözcükten aynı yazılır. Bazı durumlarda bitişik de yazılabilir.
Yalnızca “ki” şekli bulunur. Kendisinden sonra ek gelemez.
Cümleden çıkarıldığında anlamda pek daralma olmaz.
Bitişik yazılan “ki” bağlaçları: mademki, halbuki, belki, oysaki…
Ek olan ,-ki kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır ve ünlü uyumlarına uymaz. Bağlaç olan ki ayrı bir kelimedir.
Kendinden önce ve sonra gelen cümleleri bağlar ve ayrı yazılır.
Bu kurala göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde
“ki” nin yazımı (imlası) yanlıştır?
A) Türk tiyatrosundaki bu duraklamanın nedenleri üzerinde durmak gerek.
B) Öyle sanıyorum ki zevk kadar kişiden kişiye değişen bir kavram yoktur.
C) Yazıda o kadar çok terim kullanılmış ki sık sık sözlüğe bakmak gerekiyor.
D) Kitabın başındaki şiirlerden onun dünyaya bakış açısı hemen anlaşılır.
E) Görülüyorki o, yazılarında yeni düşünceler sunan bir kişi değildir.
E seçeneğinde “ki” bir bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır.
Yanıt E
Mİ’NİN YAZIMI
Daima ayrı yazılır. “Mı, mi, mu, mü” şekillerinde olabilir.
Olumsuzluk ekinin daralmış şekliyle karıştırılmamalıdır.
Bu ek, soru anlamı dışında kullanılabilir. İDİ, İMİş, İSE, İKEN, İLE
Bu sözcükler bitişik de, ayrı da yazılabilir. Ünlü ile biten bir kelimeyle birleşirlerse araya “y” girer.
Ünsüzle biten bir kelimeyle birleşirlerse “i” düşer.
Ses bilgisinde gördüğümüz ses olayları yazımda gösterilir. Aksi halde yazım yanlışı meydana gelir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün
yazımı yanlıştır?
A) O da babası gibi hukuku seçmiş.
B) Ben bu renkten hiç hoşlanmam.
C) Göğüsüme bir ağrı girdi.
D) Son günlerde onun bana karşı tavrı değişti.
E) Suyun tazyikinden çimler toprağa yapışmış.
C seçeneğinde “göğüsüme” sözcüğünün yazımı yanlıştır. Ünlü düşmesi kuralına uymamaktan kaynaklanan bir
yazım yanlışlığı yapılmıştır. Sözcüğün doğrusu “göğsüme”dir.
Yanıt C
Sonunda süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k,) biri bulunan sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sondaki
sert ses yumuşar.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala uymaz?
A) araç B) tabak C) söğüt D) dolap E) koç
1983 ÖSS
E seçeneğindeki “koç” sözcüğü ünlü ile başlayan bir ek aldığında yumuşamaya uğramaz. “Koç-u”, “Koç-un”.
Yanıt E
BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
Akrabalık adları özel isimlerden sonra gelirse bunlar için büyük harf kullanılmaz: Fatma teyze, Mustafa
dayı , Atakan amca gibi… Yer adlarında ilgili adı tek sözcük karşılayabiliyorsa ikinci sözcük küçük harşe başlar: Fırat nehri,
Toros dağları, Konya şehri, Ankara keçisi, ‹slam dini, Uranüs gezegeni, Asya kıtası vb.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harışerin
kullanımı ile ilgili bir yazım (imla) yanlışı vardır?
A) Karayel kuzeybatıdan eser.
B) Doğu Anadolu’da kara iklimi etkilidir.
C) Türkiye’nin Güneyi genellikle yağışlıdır.
D) Amerika’nın kuzey komşusu Kanada’dır.
E) Arjantin bir Güney Amerika ülkesidir.
C seçeneğinde Türkiye’nin Güneyi yazımı yanlıştır, sözcük “güneyi” şeklinde yazı
Sarılmayı bilir misin? Sahiplenmeyi sahiplendiğinde sadık kalmayı?
Sen bilir misin aşık olmayı?
Bölünebilir misin ikilere üçlere… gerekirse binlere?
Yapabilir misin? Gerçekten sevebilir misin?
“Sevmenin demesi” olmaz. Unutma ya çok seversin bir kere ya da hiç sevmezsin..
BİRLEŞİK VE AYRI YAZIMLAR
A. Bitişik Yazımlar
1. iki kelime de anlamını yitirip başka bir ismin yerine kullanılırsa sözcük bitişik yazılır.
Beşkardeş (şamar), günberi (gök bilimi terimi), günebakan (çiçek adı), devetüyü (renk adı), Dilberdudağı (tatlı
ismi), güveyfeneri (çiçek adı), dokuztaş (oyun adı)
2. Pekiştirilmiş sözcükler bitişik yazılır.
düpedüz, sapasağlam, mosmor
3. ikinci sözcükte şu kelimeler varsa sözcükler bitişik yazılır:
Sever, Perver
vatanperver, yurtsever
Üstü, Üzeri, Başı
suçüstü, akşamüstü, ikindiüzeri, çıbanbaşı
Hane
kahvehane, çayhane, çayevi
Ölçer, Metre
uzunlukölçer, ısıölçer, kilometre, barometre
4. ilk sözcükte “BAş, DAL, ANA” sözcükleri varsa
sözcük çoğunlukla bitişik yazılır.
başbakan, başyazar, başaktör, dalkılıç, anapara, anaokulu…
5. Kelimede eylemsi varsa genellikle bitişik yazılır.
akaryakıt, çokbilmiş, değerbilmez, giderayak, okuryazar,
tozkoparan
B. Ayrı Yazımlar
1. Birleşme esnasında kelimelerden hiçbiri anlam değişikliğine uğramamışsa bu sözcükler ayrı yazılır.
Gök kuşağı, ay ışığı, iş başı, Bilim kurgu, orta oyunu, uluslar arası, Hava alanı, ruh bilimi
2. ikilemeler ayrı yazılır.
sıra sıra, can ciğer, biz bize, sık sık, iç içe, oldum olası,
peş peşe, un ufak, yan yana
3. ikinci sözcük aşağıdaki örneklerden biri ise ayrı yazılır.
balığı, keçisi, kuşu, otu, böceği, çiçeği, sineği, makarna, üzümü, kasa, eriği, rengi, taşı, sabunu, dağı, gölü, yolu
kebabı, bilimi, çorbası, tatlısı, yağı, böreği…
4. ilk sözcük aşağıdakilerden biri ise ayrı yazılır.
alt ………. alt yapı iç …….iç yüzey
üst …….. üst kat ön ….. ön yargı
5. Gök cisimleri genellikle ayrı yazılır.
Çoban Yıldızı, Kutup Yıldızı
6. Sıfat-şil ekli bazı sözcükler ayrı yazılır.
çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, uçan daire
BİRLEŞİK VE AYRI YAZIM ÖRNEKLERİ
Aşağıda çok karıştırılan bazı birleşik sözcüklerin doğru yazımı verilmiştir.
Açıkgöz, ağırbaşlı, akarsu, akaryakıt, akşamüstü, albeni, alçak gönüllü, alelacele, alt yapı, alt yazı, anaokulu, anapara,
anayasa, art arda, asbaşkan, aşçıbaşı, aşevi, atardamar, ayçiçeği, başbakan, başçavuş,
başhekim, başıboş, baş ucu, beşibiryerde, beyefendi, bilim kurgu,
bilinçaltı, bilirkişi, birbiri, birçoğu, birdirbir, birdenbire, birebir, bire bir eşleşme, bir hayli,
bir hoş, birkaçı, bir yana, bir yol, birtakım, bir temiz, büyükbaş, büyük elçi,
büyük şehir, çalı kuşu, çer çöp, çeşitkenar, çokbilmiş, çöpçatan, çöreotu,
darmadağın, darmadağınık, darmaduman, defetmek, defolmak, değerbilmez,
demir yolu, deve kuşu, dil bilgisi, düz yazı, ebemkuşağı, ek şil, el alem, elebaşı,
eloğlu, eş anlamlı, eş sesli, fevkalade, fırdöndü, genel kurmay, giderayak, gökdelen, gök kuşağı,
gök taşı, gökyüzü, günbegün, güneydoğu, güneybatı, halkoyu, hanımefendi, hava alanı,
herhalde, herhangi, her bir, hiçbir, hiç kimse, hoşça kal, hoşgörü, iş adamı, karabiber,
kara yolu, karmakarışık, kartopu, kayın peder, kayın baba, kılcal damar, atardamar,
toplar damar, kırmızıbiber, metre kare, metre küp, milletler arası, şehirler arası,
uluslar arası, olağanüstü, orta oyunu, öngörmek, ön yargı, önsezi,
ön söz, öz eleştiri, öz geçmiş, öz güven, sere serpe, su altı, sütanne,
şeker kamışı, takımada, tepetakla, tereyağı, tümden gelim, tüme varım,
uğur böceği, uzak doğu, orta doğu, zeytinyağı
SÖZCÜĞÜN YANLIŞ YAZIMI
Yanlışlıklardan biri de sözcüklerin yanlış yazılmasıdır. Bu tarz yanlışlıkları bulabilmek için sağlam bir sözcük kültürüne
sahip olmak gerekir. Özellikle yabancı sözcüklerin yazımına dikkat edilmelidir. Dilimize
son zamanlarda giren birçok yabancı sözcük aslına uygun olarak yazılmaktadır.
