News
News
Yüksek Adalet Anlayışıyla Sonraki Ümmetlere Örnek Olan İslam Halifesi: Hz. Ömer (r.a.)
Hz. Ömer (r. a.) nasıl halife seçilmiştir?
Hz. Ebu Bekir (r.a.)’ın ardından halife seçilen bu üstün ahlaklı İslam halifemizin adalet anlayışının örnekleri nelerdir?
Hz. Ömer (r.a.)’ın halifeliği döneminde ekonomik ve sosyal yapılanma nasıl olmuştur?
İslam tarihinin en adaletli ve huzurlu dönemlerinden biri, Hz. Ömer’in (r.a.) halifeliği sırasında yaşanmıştır. Hz. Ömer (r.a.), Müslüman olmadan önce Kureyş kabilesi içinde, Kureyş’in siyasi işleriyle ilgilenmekte ve diğer kabilelerle olan mevcut anlaşmazlıkları çözmekteydi. Hz. Ömer (r.a.) 33 yaşında İslamiyet’i kabul etmiş ve bu kabulünde kendisinin de şahit olduğu, Müslümanların gördükleri tüm kötü muamelelere ve baskılara rağmen gösterdikleri üstün ahlak ve imani kararlılık etkili olmuştur.
Halifeliği döneminde Hz. Ömer (r.a.), Mekke’den Medine’ye yapılan “Hicret”i bir dönüm noktası olarak takvim başlangıcı yapmıştır. Hicri takvimin kullanılması, devlet idaresinin düzenlenip kurumsallaşması, adli teşkilatın kurulması ve İslam ülkelerinin arasına yenilerinin katılması gibi konulara öncülük ederek İslamiyet’in yayılmasına ve gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.
Hz. Ömer (r.a.)’ın Halife Seçilmesi
Hz. Ebu Bekir (r.a.) hastalandığında kendisinin isteği üzerine yapılan istişareler sonucu halife olarak belirlenen Hz. Ömer (r.a.), Allah’a ve Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e olan bağlılığı ile sahabeler arasında da çok sevilen ve sayılan bir kişiydi. Hz. Ebu Bekir (r.a.) ile Hz. Osman (r.a.), Hz. Ebu Bekir’in (r.a.) ardından kimin halife olacağı konusunda istişare ederlerken Hz. Osman’ın (r.a.) Hz. Ömer’i (r.a.) överek “Onun içi dışından daha hayırlıdır. Onun benzeri aramızda yoktur” demesi ve Hz. Ömer’i (r.a.) hilafet makamı için ehil görmesi, onun imanı, güzel ahlakı ve lider kişiliği ile sevildiğinin ve takdir edildiğinin güzel bir örneğidir.
Yapılan istişareler sonucunda Hz. Ömer’in (r.a.) halifeliğinin genel anlamda kabul edileceği konusunda karara varan Hz. Ebu Bekir, yanında bulunanlara, “Size bir kişiyi halife olarak teklif ediyorum ki, o benim akrabam değildir. Ömer b. Hattab’ı halife kabul ediyor musunuz? Bence hilâfete en yakın olan odur.” diyerek diğer sahabelerin de onayını almış ve Hz. Ömer’i halife ilan etmiştir.
Güçlü Şahsiyeti
634-644 yılları arasında 10 yıl boyunca halifelik görevinde bulunan Hz. Ömer, Müslüman olduğu andan itibaren Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in yanında yer aldı ve güçlü kişiliği ve kararlılığıyla İslam ahlakının önde gelen savunucularından oldu. Abdullah İbn Mesud bu durumu, “Ömer’in Müslüman oluşu bir fetihti.” şeklinde ifade etmiştir.
Hz. Ömer (r.a.) da Hz. Ebu Bekir (r.a.) gibi, Peygamberimiz (s.a.v.)’in tüm fetihlerine eksiksiz katıldı. Hz. Ebu Bekir (r.a.) ve Hz. Ömer (r.a.), Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in istişare ettiği iki önemli istişare ehliydi. Hz. Ömer (r.a.), Peygamberimiz (s.a.v.)’in vefatının ardından güçlü şahsiyetini Hz. Ebu Bekir’in (r.a.) halife olarak kabul edilmesi esnasında da gösterdi. Bu konudaki tartışmaların ve fikir ayrılıklarının önünü almak için Hz. Ebu Bekir’e (r.a.) ilk biat eden kişi oldu. Ayrıca Hz. Ömer (r.a.), Hz. Ebu Bekir (r.a.)’ın halifeliği boyunca her konuda kendisinin en güvendiği kişilerden biri olarak yanında yer aldı. Hz. Ömer (r.a.), sahip olduğu tüm imkanları İslamiyet’in yayılması için harcadı ve adaletli yönetimiyle kendisinden sonra gelen yöneticilere güzel bir örnek oldu. İkinci İslam halifesi olan Hz. Ömer (r.a.), Kuran ahlakı ve adaletin uygulanması konusundaki çabalarıyla tanındı.
Adalet Konusundaki Hassasiyeti
Hz. Ömer (r.a.), adaleti uygularken Kuran ahlakının gereği olarak, herkese eşit davranmış; soyluluk, zenginlik, akrabalık, makam gibi unsurların adaleti engellemesine kesinlikle izin vermemiştir. İdaresi altındaki topraklarda adaletin katıksız bir biçimde uygulanması için her türlü önlemi almıştır. Her zaman Müslümanlara karşı büyük bir sorumluluk duygusuyla hareket etmiştir. Tarihi kaynaklara göre bu konuda, “Fırat kıyısında bir deve helak olsa, bundan kendimi sorumlu bilirim” sözü meşhurdur.
Adalet konusundaki bu hassasiyeti nedeniyle, herkese adaletli ve eşitlikle davranılmasını yazılı olarak yöneticilere duyurmuştur. Tarihi kaynaklara göre, Hz. Ömer (r.a.)’ın dönemin kadılarına gönderdiği bildirilen mektup, kendinden sonra gelen tüm yöneticiler için de bir rehber olmuştur:
“Davalara bakarken telâşa, çığırtkanlığa ve tarafların haysiyetini kırıcı davranışlara asla müsaade etme. Çünkü adaletin yerini bulması için sükûnet ve ciddiyet şarttır. Hakkın tecelli etmesi ise İlâhi adaletin itibar kazanmasına sebep olur. Bir Müslümanın niyeti iyi ise Allah, onun insanlarla olan münasebetlerini ıslah eder, ama içi başka dışı başka olursa, Allah ona musibet verir. Bu durumda hâkimin görevi Allah’ın rızk ve rahmet hazinelerinin kulları arasında adaletle dağıtılmasını sağlamaktır.”
Hz. Ömer (r.a.)’ın özellikle hassasiyet gösterdiği konulardan biri de “…Allah Katında sizin en üstün (kerim) olanınız, (ırk ya da soyca değil) takvaca en ileride olanınızdır…” (Hucurat Suresi, 13) ayetinin gereği olarak halk arasından biri ile yetki sahibi bir valinin eşit olduğunun anlaşılmasını sağlamaktı. Hz. Ömer (r.a.)’ın nezdinde bir vali, toplumun herhangi bir ferdi gibiydi. Bu nedenle de adaleti uygularken herhangi bir kişi ile bir valiyi ayırt etmezdi.
Hz. Ömer (r.a.)’ın Filistin’e Getirdiği Barış ve Adalet
Hz. Ömer (r.a.) zamanında fethedilen ülkelerin hiçbirinde, tek bir ibadet yerine bile, herhangi bir saldırıda bulunulmamıştır. Ebu Yusuf bu gerçeği şöyle aktarmıştır:
“Bütün ibadet yerleri olduğu gibi bırakıldı. Ne onlar yerle bir edildi, ne de mağluplar eşya ve mallarından yoksun bırakıldı.”
Filistin tarihindeki en büyük dönüm noktası, 637 yılında bölgenin Hz. Ömer (r.a.) yönetimindeki İslam orduları tarafından fethedilmesidir. Hz. Ömer (r.a.)’ın Kudüs’e girişi, ardından buradaki farklı inançlara karşı gösterdiği olağanüstü hoşgörü, olgunluk ve nezaket, başlayan güzel dönemin habercisiydi. İngiliz tarihçi ve Ortadoğu uzmanı Karen Armstrong, Holy War (Kutsal Savaş) adlı kitabında, Hz. Ömer (r.a.)’ın Kudüs fethini şöyle anlatır:
“Halife Ömer (r.a.) Kudüs’e beyaz bir devenin üzerinde girdi, yanında ise kentin Yunan yöneticisi Başrahip Sophronius vardı. Halife kendisinin öncelikle Tapınak Tepesine (yıkık olan Hz. Süleyman (a.s.) mabedinin yerine) götürülmesini rica etti ve dostu Hz. Muhammed (s.a.v.)’in Gece Yolculuğu’nu (Mirac) yaptığı bu noktada eğildi ve dua etti. Başrahip bu sahneyi dehşet içinde izliyordu… “Son Günler”in artık yaklaştığını sanmıştı. Daha sonra Halife Ömer (r.a.) Hıristiyan tapınaklarını görmek istedi ve tam Kutsal Mezar (Holy Sepulchre) Kilisesi’ne gittiğinde, namaz vakti geldi. Başrahip kendisini kibarca namazını bu kilisede kılmaya davet etti, ama Halife Ömer (r.a.) bu teklifi kibarca reddetti. Eğer bu kilisede namaz kılarsa, sonra bazı Müslümanların bu olayı anıtlaştırmak amacıyla buraya bir cami inşa etmek isteyebileceklerini, bunun ise Kutsal Mezar Kilisesi’nin yıkılması anlamına geleceğini izah etti. Bu nedenle Halife kiliseden çıkıp biraz daha ilerideki bir noktada namazını kıldı; nitekim bugün tam bu noktada, Kutsal Mezar Kilisesi’nin tam karşısında Halife Ömer (r.a.)’ın adına inşa edilmiş küçük bir cami bulunmaktadır. Halife Ömer (r.a.)’ın diğer büyük camii ise, tam Tapınak Tepesi’nde yapıldı. Yıllardır Hıristiyanlar, yıkık Yahudi Tapınağının yer aldığı bu alanı, şehrin çöp yığınağı olarak kullanıyorlardı. Halife, Müslümanların bu çöpleri temizlemelerine kendi elleriyle yardım etti ve burada Müslümanlar iki mabed inşa ederek, İslam’ın dünyadaki üçüncü kutsal şehrine yerleştirmiş oldular.”
Kısacası Hz. Ömer (r.a.)’ın fethinden sonra Kudüs’e ve tüm Filistin’e “medeniyet” geldi. Birbirlerinin kutsal değerlerine saygı göstermeyen, birbirlerine sırf farklı inançlara sahip oldukları için katliam uygulayan vahşi ve barbar inançların yerine, İslam’ın adil, hoşgörülü ve itidalli ahlak anlayışı hakim oldu. Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Yahudiler asırlar boyu barış ve huzur içinde yaşadılar. Müslümanlar hiç kimseyi Müslüman olmaya zorlamadılar, ancak İslam’ın Hak din olduğunu gören bazı gayrimüslimler kendi rızalarıyla İslam’ı seçtiler.
Kuran Ahlakının Verdiği Adalet ve Hoşgörü Duygusu
Yüce Allah Kuran’da gerçek adaleti, insanlar arasında hiçbir ayrım yapmadan adaletle hükmetmek, insanların hakkını korumak, zulme asla rıza göstermemek, zalime karşı mazlumdan yana tavır almak, ihtiyaç içinde olanlara yardım eli uzatmak olarak emretmektedir. Bu adalet, bir karar vermek gerektiğinde her iki tarafın da hakkını korumayı, olayları çok yönlü değerlendirmeyi, ön yargısız düşünmeyi, tarafsızlığı, hakkaniyeti, dürüstlüğü, hoşgörüyü, merhameti ve şefkati gerektirir. Bunlardan birinin eksikliğinde, ya da birinin ağır basmasında gerçek adaleti uygulamak zorlaşır. Bu bakımdan Allah’ın bir lütfu olarak Hz. Ömer (r.a.)’ın bu konuda gösterdiği akıl ve feraset, günümüzde de örnek alınması gereken özelliklerinden birisidir.
Hz. Ömer (r.a.) on yıl süren halifeliği boyunca, sahip olduğu Kuran ahlakı ve bu ahlakın gerektirdiği adalet anlayışı ile idaresindeki tüm İslam toplumunun gönlünü kazanacak bir yönetim uygulamış ve -Allah’ın izni ile- İslam ahlakının yayılmasına büyük katkılarda bulunmuştur. Hz. Ömer (r.a.)’ın verdiği bir himaye belgesi, bize bir müminin Kuran’da tarif edilen ahlakı gösterdiği takdirde nasıl bir hoşgörüye sahip olabileceğini göstermektedir;
“Bu verilen eman, hasta-sağlıklı, iyi-kötü yöre halkının tüm fertleri için din, can, mal, kilise ve havralarının himayesi içindir. Kiliseler tahrip edilmeyeceği gibi mesken de edilmeyecek ve onlardan hiçbir şey eksiltilmeyecektir. Halktan hiç kimse, zerre kadar zarar görmeyecektir. Bu kitapta yazılı hususlar, Allah ve Resulu’nun ahdi, halifelerin ve müminlerin zimmetindedir.”
Hz. Ömer (r.a.)’ın adalet anlayışına dair tüm bu örnekler salih müminlerin adalet ve hoşgörü anlayışını gösteren çok hikmetli örneklerdir. Müminler tüm kişisel duygu ve düşüncelerini bir tarafa bırakmayı, kendisinden yardım talep eden iki tarafa da hakkaniyetli davranmayı, her şart ve durumda doğrulardan yana olmayı, dürüstlükten ve doğruluktan asla taviz vermemeyi Kuran ahlakı ölçüsünde kendilerine yol edinirler. Kendi çıkarlarından önce karşı tarafı düşünür, kendilerine bir zarar gelecek dahi olsa, eğer hak karşı taraftan yanaysa, adil olurlar. Müminlerin bu konuda göstermeleri gereken ahlak Kuran’da şöyle bildirilmiştir:
“Ey iman edenler, adil şahidler olarak, Allah için, hakkı ayakta tutun. Bir topluluğa olan kininiz, sizi adaletten alıkoymasın. Adalet yapın. O, takvaya daha yakındır. Allah’tan korkup-sakının. Şüphesiz Allah, yapmakta olduklarınızdan haberi olandır.” (Maide Suresi, 8)
(makale harun yahya)
Bu makale, İlmi Araştırma Dergisi 73. sayı (Temmuz 2010) 36. sayfada yayınlanmıştır.
