0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Eski Türkçede çok açık bir unvan niteleyicisi olan bilge, siyasi alanda çabışın karşılığıdır. çabış ordunun yüksek rütbeli komutanı olarak askeri taktikleri düzenler; bilge ise tecrübe, öngörü ve bilgileriyle sivil siyasi hayatı istikrarda tutar. Bilge, eski Türk devletlerinde “bozkır hayat şartlarını sürdürmeyi, Türk yaşayışına uygun bölgeleri el altında tutmayı, ülkede idari birliği korumayı, askeri gücü zinde tutmayı, törenin sürekli geçerliliğini sağlamayı, Türk kültürünü yozlaştırabilecek dış etkilere karşı hassas davranmak siyaseti”ni tam olarak başarmış kağanı niteler. Ancak, eski Türk kültürü ve yaşam sisteminde askeri ve sivil hayat keskin çizgilerle birbirinden ayrılmadığından çabış ve bilgenin sınırlarını net olarak çizmek doğru olmaz.

Bir tür “vezir” veya “sadrazam” gibi üst düzey bir unvan olduğu anlaşılan ayguçı, kağanın yetkilerinin birçoğuna sahip sivil ve askeri alanda akıl hocası biçiminde değerlendirilebilir. Eski Türk devletlerinde kagan, beg vb. unvanlar, tek kişiye özgü değilken; ayguçı, Tonyukuk’a has özel bir unvan–belki de sadece bir niteleme sıfatı- olarak kendisini gösterir. Tonyukuk’tan sonra bu yüksek rütbeyi taşıyan başka bir devlet adamına rastlamıyoruz.

Tonyukuk ve Şine Usu yazıtlarındaki kıyın ay- ibaresi hakim sıfatıyla işlenen suça karşı hükümde bulunmak ve nihai kararı bildirmek” gibi “yüksek mahkeme üyesi”nin yetkileri dahilindeki yaptırımlardan sayılmalıdır. Ay- fiilinin kılıcısı veya yapıcısı, hükümdar ve tanrı makamını dolduran bilge ve ugandır. Ugan tengrinin yeryüzündeki temsilcisi Bilge Kağan, kağanın siyasi ve askeri arenadaki temsilcisi ise ayguçıdır. Dolayısıyla ayguçı, “emreder, buyurur, beyan eder, öngörür, hatta geleceğe dair kehanette bulunur”.

Yard.Doç.Dr. Hatice Şirin USER’ın
“Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine” makalesinden