News
News
Dikkat, son yıllarda üzerinde epey dikkat sarf edilen konulardan biridir. Çocuğun verimli bir şekilde yoğunlaşabilmesinin onun okuldaki çalışmalarını, davranış kontrolünü ve diğer bağlantılı alanlardaki başarısını etkilediğini artık biliyoruz Dikkatin, hayati önemi olan bazı faaliyetleri nasıl etkilediğini araştırmak ve anlamak için “All Kinds of Minds” daki meslektaşlarım ve ben, dikkati, bir beyin kontrolleri serisi olarak düşünüyoruz. Pek çok çocuk dikkat kontrolleriyle ilgili sorunlar yaşamasına rağmen, her bir çocuk bu konuda zayıf ve güçlü yanlarının oluşturduğu birbirinden farklı değişik modellere sahip olabilir. Dikkat sorunları olanlara yardım edebilmek için çocuklar arasında farklılaşan bu dikkat seviyelerini kontrol etmeli ve her birinin nasıl iyi işleyebileceğine karar vermeliyiz. Dikkat kontrolleri üç farklı sisteme ayrılarak incelenebilir.
Zihinsel Enerji Kontrolleri;
Zihinsel enerji kontrolleri, beyindeki enerji akışını ayarlamaktadır. Beyninizin o an kullandığınız kısmının, işini yapabilmesi için gerekli olan enerjiyi alabilmesini sağlar. Zihinsel enerji kontrolleri gerektiği gibi çalışmayan öğrenciler, konsantre olmaya çalıştıklarında zihinsel olarak yorulmaya başlarlar. Bu tip öğrenciler, büyük sorunlarla yüz yüze gelebilirler. Adeta, yetersiz olan zihinsel enerjiyi fiziksel enerjiyle karşılamaya çalışırlar. İlginç bir şekilde, beyindeki enerji akışını sağlamakta zorlanan çocuklar genellikle zihinsel çaba sarf etmekte zorluk çekiyorlar. Okulda yapılması gereken işler özellikle de aaaifle yapmadıkları ya da anında ödül alınamayanlar (mesela ev aaaaleri) onlar için fazlasıyla zorlayıcı görünebilir. Ayrıca bu öğrencilerin gece uyuma konusunda güçlükleri de olabilir. Onlar, “uyku- canlanma dengesizliği” yaşarlar; yani, geceleyin gerektiği gibi uyuyamaz, gündüzleri de gerektiği gibi uyanık olamazlar.
Ancak şunu da unutmamalıyız ki, zihinsel enerjiyle ilgili sorun yaşayan çocuklar bu tür problemlere her zaman sahip olmayabilirler. Oldukça iyi konsantre olabildikleri ve verimli çalışabildikleri zamanlar olabilir, ancak bir süre sonra gerileme başlar. Performansın sürekli olmayışı, zihinsel enerji kontrolü yetersizliğinin yaygın özelliklerinden biridir.
İşleme Kontrolleri;
İkinci dikkat sisteminin adı işlem kontrolleri olarak bilinir. Kişi bu kontroller sistemi aracılığıyla gelen bilgiyle ilgili ayarlamaları yapar. İşleme kontrolleri neyin önemli olduğuna, neyin bilince girmesine izin verilmesi gerektiğine ve dikkatimizi nasıl derin bir şekilde yoğunlaştırabileceğimize karar verir. Ayrıca yeni bilginin daha önceden bildiklerimizle nasıl bağlantıya geçeceğini örneğin beynimizde bir anda ‘ziller çalar’ ve buna ne kadar süreyle yoğunlaşacağımızı belirler.Sonuçta işleme kontrolleri, içeri alma sürecini ve daha ilgi çekici olan bilgileri (mesela çok eğlenceli olmasa bile, özellikle ihtiyaç duyduğumuz malzemeyi) kullanmayı sağlar.
İşleme kontrolleriyle ilgili sorunları olan çocukların dikkatleri çok çabuk dağılabilir. Okudukları ya da dinledikleri şeylerde neyin önemli olduğunu anlamada sorun yaşayabilirler. Çoğu zaman gelen yeni bilgi, mevcut bilgiyle bağlantıya geçemeyebilir ve ‘ziller çalmaya’ başlamaz. Aksine, iş görmeyen işleme süreci gündüz düşleri gibi sonuçlara sebep olan çok fazla çağrışıma da yol açabilir.
Çocukların işleme kontrolleriyle ilgili süreçlerini gözlediğimizde onların bazı konularda yeteri kadar uzun süre konsantre olamazken, bazı alanlarda epeyce zaman harcayabildiklerini görüyoruz. Ayrıca, tatminsiz olduklarını, sürekli uyarılmaya ve eğlenceye ihtiyaçları olduğunu da görebiliyoruz. Hemen tatmin sağlamayan faaliyetlere yoğunlaşamayabilirler.
Üretim Kontrolleri;
Dikkatin üretim süreci “çıktı verme” ile ilgilidir. Planlama yapma, organize etme, izleme ve ayrıca, yaptığınız ya da yapacağınız şeyin sonuçlarıyla ilgili öngörülerde bulunmanıza yardım ederler. Bu kontroller, nasıl davranılması ya da belirli bir durum karşısında nasıl tavır alınması gerektiği konusunda daha önceki deneyimlerin kullanılmasına yardım eder. Böyle bir aktiviteye katıldığınızda nasıl bitirdiğinizi ve başardığınızı görmenize yardımcı olur.
Üretim kontrolüyle ilgili problemi olan çocuklar, belirli bir işi gereğinden hızlı, onunla ilgili düşünmeden, plan yapmadan ve sonuçlarla ilgili öngörülerde bulunmadan davranırlar. Kendi eylemlerini izleme konusunda başarısız davranıp önceki deneyimlerini kullanmayı ihmal edebilirler (mesela, “Geçen hafta bu yüzden ceza almıştım, dolayısıyla bunu yapmasam daha iyi olacak” demeyebilirler).
Dikkat kontrol sistemlerinin bir ya da birkaçıyla sorunu olan çocuklar dikkatle değerlendirilmelidir. Böyle bir değerlendirme dikkat probleminin spesifik doğasını belirlemede ve yapılması gereken en uygun müdahalenin tespitinde yardımcı olur. Dikkat problemleri olan çocukların, sıkça başka nörogelişimsel işlev bozukluğu sorunları da olabilir. Bu durumda hafızayla, dille ya da sosyal becerilerle ilgili zorluklar okul performanslarını düşürebilir.
Eğitimci, ebeveyn ya da klinisyen olarak, karmaşık durumlarla başarılı bir şekilde baş etmeyi sağlayacak değişik müdahale şekilleri önerebilmeliyiz: öneri, teknikler, sınıfta ya da evde özel uyarlamalar, belirli öğrenme ya da davranış problemi alanında öğrencinin çalışmasına yardım edecek strateji ve faaliyetler vs. Ayrıca, bazı vakalarda ilaç kullanımının da yardımcı olabileceğini aklımızda bulundurmalıyız. Bu arada, beyninin nasıl “çalıştığı- bağlantı kurduğu” konusunda öğrenciyi aydınlatarak ve bazı şeylerin neden diğerlerinden daha uğraştırıcı olduğunu anlamasına yardım ederek onu yanlış inanışlardan kurtarmalıyız. Her bir bireyin öğrenme profilinin ayrıntılarını dikkate alarak, hem güçlü hem de zayıf yönlerini hesaba katarak kişisel bir müdahale planı hazırlamalıyız.
