News
News
Ziya Gökalp’in Dil Anlayışı
Ünlü düşünür Ziya Gökalp (1876-1924), önceleri Bütün Türkçülük görüşünü benimsemiş; yazılarıyla, şiirleriyle, üniversitede verdiği derslerle genişbir kitleye düşüncelerini aktarmıştır. Genç Kalemler’de yayımladığıTuran adlışiiri, Gökalp’in düşüncelerini yansıtmasıyla dikkati çekmiştir. Fakat Gökalp, Türkiye’nin varlığını tehlikeye düşürebileceğini anlayarak Turancıanlayıştan vazgeçer. Aşırılıktan uzak, ırkçılığa karşı bir milliyetçilik anlayışında karar kılar.
Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esaslarıadlıkitabının bir bölümünü Türk dili ve edebiyatına ayırmıştır.
Eskiden beri tartışılan dil konusunda öne sürülen düşüncelerden uygun bulduklarını ilkeleştirmiştir. Bunlardan öne çıkanları şöyle belirtebiliriz:
• Ulusal bir dilin oluşturulabilmesi için halk edebiyatında kullanılan dil alınacak;
• Yazıda İstanbul hanımlarının konuştuğu dil kullanılacak;
• Halk dilinde Türkçe karşılığı olan Arapça, Farsça sözcükler, tanımlamalar atılacak;
• Halkın diline girmiş Arapça, Farsça sözcükler korunacak; bunların yerine eski Türkçeden dönmüş sözcükler alınmayacaktır.
• Yeni terimler gerektiğinde, halkın dilinde bulunmadığı zaman -tamlama olmamak koşuluyla- Arapça ve Farsça sözcükler alınabilecektir.
Gördüğünüz gibi, Ziya Gökalp dil konusunda ılımlıbir yol izlemiştir. Osmanlıcaya karşı çıkmakla birlikte, dilin parçası olmuş yabancı kökenli sözcüklerin korunması gerektiğini savunmuştur.
Örnek:
YAZI DİLİ VE KONUŞMA DİLİ
Türkiye’nin millî dili “İstanbul Türkçei”dir; buna şüphe yok! Fakat, İstanbul’da iki Türkçe var: Biri konuşulup da yazılamayan “İstanbul lehçesi”, diğeri yazılıp da konuşulmayan
“Osmanlı lisanı”dır. Acaba, millî dilimiz bunlardan hangisi olacaktır?
Bu suale cevap vermeden, dilimizi, başka dillerle mukayese edelim: Başka diller de, milletleri nin başkentlerine âit dillerdir. Fakat, başka başkentlerin hepsinde, konuşulan dille yazılan dil
aynı şeydir. Demek ki, konuşma diliyle yazı dilinin birbirinden başka olması, sırf İstanbul’a mahsus bir haldir. Bütün milletlerde bulunmayıp da yalnız bir millette tesadüf edilen bir hal
normal olabilir mi? O halde, İstanbul’da gördüğümüz bu ikilik bir dil hastalığıdır.
Her hastalık tedavi edilir; o halde, bu hastalığın da tedavisi lâzımdır. Fakat bu tedaviyi yapabilmek, yani dildeki ikiliği ortadan kaldırmak için, şu iki şeyden birini yapmak lâzımdır: Ya,
yazı dilini aynı zamanda konuşma dili haline getirmek, yahut konuşma dilini aynı zamanda yazı dili haline koymak.
Bu iki şıktan birincisi mümkün değildir; çünkü, İstanbul’da yazılan dil, tabiî bir dil değil, Es-peranto gibi sun‘î bir dildir. Arapça, Acemce ve Türkçenin sözlüklerini, gramerlerini, sen-takslarınıbirleştirmekle husule gelen bu OsmanlıEsperantosu nasıl konuşma dili olabilsin?Her mânâ için en az üç anlamlıkelime, her terkip için en az üç şekil, her edat için en az üç lâfızbulunan bu sun’î lüzumsuzluklar halitası nasıl canlı bir dil haline girebilsin?
Demek ki, İstanbul’da yazı dilinin konuşma dili haline geçmesi mümkün değil. Bu-nun mümkün olmadığı, yüzyıllarca uğraşıldığı halde, başarıya ulaşılamamış olmasındanbellidir. Farzımuhal olarak birtakım müstebitçe kanunlarla İstanbul ahalisi, bu acayip yazıdiliyle konuşmağa başlamış olsaydı bile, yine bu yazı dili, gerçekten millî dil olamazdı. Çün-kü onu, konuşma dili olarak, yalnız İstanbul’un değil, bütün Türkiye’nin kabul etmesi lâzımgelirdi. Bu kadar büyük bir cemiyete ise, zorla, hiç bir şey kabul ettirilemezdi.
O halde, yalnız bir şık kalıyor: Konuşma dilini yazarak yazı dili haline getirmek!Zaten halk muharrirleri, bu işi eskiden beri yapıyorlardı. Osmanlı edebiyatının yanında,halk diliyle yazılmışbir Türk edebiyatıaltı, yedi yüzyıldan beri mevcuttu. Demek ki, dil ikili-ğini kaldırmak için, yeniden hiç bir şey yapmağa lüzum yoktu. Osmanlıdilini hiç yokmuşgi-bi bir tarafa atarak, halk edebiyatına temel vazifesini gören Türk dilini aynıyle millî dil say-mak kâfi idi: işte Türkçüler, dilimizdeki ikiliği kaldırmak için, şu prensibi kabul etmekle ye-tindiler: İstanbul halkının ve bilhassa İstanbul hanımlarının konuştukları dili yazmak. busuretle yazılacak olan İstanbul’un konuşma diline «Yeni Lisan», sonra «Güzel Türkçe», da-ha sonra «Yeni Türkçe» adları verildi.
