Sultan Abdülmecit Han

ABONE OL

News

Ocak 4, 2024 16:02

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Abdülmecit (d. 25 Nisan 1823 İstanbul – ö. 25 Haziran 1861 İstanbul). 31. Osmanlı padişahıdır.

II.Mahmut’un Bezmialem Sultan’dan olan oğludur. Osmanlı Devleti’nin son 4 padişahının hepsinin babasıdır. Ayrıca en çok sayıda oğlu padişahlık yapmış olan padişahtır.

Batı kültürüyle yetiştirilmiştir. İyi Fransızca konuşur ve batı müziğinden hoşlanırdı. Babası II. Mahmut gibi yenilik yanlısıydı. Babasının vefatı üzerine tahta çıktı. I.Abdülmecit’in tahta çıkışı sevinç uyandırmıştı. Tâlihi Mustafa Reşit Mehmet Emin Ali Fuat paşalar gibi devlet adamlarına rastlamasıydı. Saltanatı sırasında en çok tutucuların muhalefetiyle karşılaştı. Aracısız halkın dertlerini halkın kendi ağzından dinleyen ilk padişahtır.

Tanzimat Fermanı I.Abdülmecit’in zamanında ilan edildi. Tanzimat’ın uygulamasında karşılaşılan güçlükleri yerinde görmek amacıyla yurt gezilerine çıktı. 1844’te İzmit Mudanya Bursa GeliboluÇanakkale Limni Midilli Sakız’ı ziyaret etti; 1846’da Silistre’ye kadar uzanan bir Rumeli gezisi yaptı. Her yıl Meclisi Vâlâyı Ahkâmı Adliye’yi bir nutukla açması onun milletvekili düzenine yakınlığını gösterir.

Abdülmecit babası gibi tüberküloza yakalanmıştı. Ihlamur Köşkü’nde öldüğünde (25 Haziran 1861) 39 yaşındaydı.Fatih’te Sultan Selim semtinde Yavuz Selim Camii Haziresi’nde Sultan Abdülmecit Türbesi’ne defnedildi.

Saltanatı dönemindeki önemli olaylar

1 Temmuz’da (1839) tahta çıktığında; Mısır sorunu Nizip yenilgisiyle (24 Haziran 1839) çıkmaza girmiş durumdaydı. Babasının cenaze töreni sırasında başvekil Mehmet Emin Rauf Paşa’dan padişahın mührünü zorla alan Meclisi Valayı Ahkâmı Adliye Reisi Koca Mehmet Hüsrev Paşa kendisini sadrazam ilân ettirdi (2 Temmuz 1839).

Henüz Nizip bozgunundan haberi olmayan padişah sorunu çözmek için orduya ve donanmaya harekâtı durdurmaları için emir gönderdi. Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı bağışladığını ve anlaşmak istediğini bildirmek üzere Köse Akif Efendi’yi Mısır’a yolladı. Bu arada düşman saydığı Hüsrev Paşa’nın sadarete gelmesinden korkan Kaptan-ı Derya Ahmet Fevzi Paşa donanmayı Mısır’a götürüp Mehmet Ali Paşa’ya teslim etti (3 Temmuz 1839). Nizip yenilgisinin haberi İstanbul’a ulaştı.

İngiltere FransaRusya Avusturya ve Prusya verdikleri ortak bir notayla Mısır sorununun kendilerine danışılmadan çözülmemesini istediler (27 Temmuz 1839). Bu nota kabul edildi. Böylece Osmanlı Devleti Avrupa devletlerinin bir tür güdümü altına girmiş oldu.

Londra ve Paris’te Osmanlı devletindeki ıslahat hazırlıkları konusunda görüşmelerde bulunan hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa bir ıslahat programının gerekliliğine padişahı inandırdı. Hazırlanan Gülhane Hatt-ı Hümayunu (Hatt-ı Şerif ya da Tanzimat Fermanı da denir) Mustafa Reşit Paşa tarafından 3 Kasım’da Gülhane’de okundu. Tanzimat dönemini açan bu belgeyle yargılamasız kimsenin cezalandırılamayacağı mal ve mülkünün zorla alımına gidilemeyeceği ilkesi getiriliyor devletle birey arasındaki ilişkileri düzenleyecek yasaların çıkarılacağı açıklanıyordu.

Tanzimat Fermanı’nın uyandırdığı olumlu hava Mısır sorununun çözümünü kolaylaştırdı. İngiltere’nin önerisiyle beş büyük devlet Londra’da bir araya geldiler. Mısır valisini destekleyen Fransa dışlanarak15 Temmuz 1840’ta İngiltere Rusya Avusturya ve Prusya arasında Londra Antlaşması imzalandı. Mısır valiliği veraset yoluyla Mehmet Ali Paşa’ya bırakılarak ele geçirdiği topraklar ve Osmanlı donanması geri alındı. Aynı devletler aralarına Osmanlı Devletiyle Fransa’yı da alarak imzaladıkları Boğazlar Sözleşmesi ile (13 Temmuz 1841) Osmanlı Devleti’nin boğazlar üzerindeki egemenliği tanındı ve boğazlar yabancı savaş gemilerine kapatıldı.

Tanzimatın öngördüğü ilkeleri uygulamak için Meclis-i Âli-i Tanzimat kuruldu (1853). Her eyalettenyörelerinin gereksinmelerini bildirmek üzere ikişer temsilci İstanbul’da toplantıya çağrıldı. Merkezden her bölgeye gönderilen imar meclisleri çalışmaya başladı. Mâliye Fransa’daki örgütlenme temel alınarak düzenlendi. Mâli yetkililer idare amirlerinden alınarak defterdarlara verildi. Vergilerin saptanması vilâyet meclislerine toplanması da muhassıl adı verilen vergi memurlarına bırakıldı. İltizam yöntemi kaldırıldı. Aşar her yerde eşit olarak alınmaya başladı. Hristiyanlardan alınan vergilerin toplanmasında patrikhanelerin aracılığı kabul edildi. Ticaret meclisleri kuruldu. Fransız ceza kanunu çevrilerek uygulamaya konuldu. Meclis-i Maarif-i Umumiye toplandı (1845). İlk idâdiler açıldı. 1847’de Mekâtibi Umumiye nezareti kuruldu. 1848’de ilk muallim mektebi aynı yıl Harbiye’de kurmay sınıfı 1850’de Darülmaarif adı verilen lise 1851’de ilk bilim akademisi sayılan Encümen-i Daniş açıldı. 1846’da Darülfünun binasının temeli atıldı. Askerlik yasası çıkarılarak (6 Eylül 1843) kura yöntemi benimsendiaskerlik süresi 4-5 yıl olarak sınırlandı.

Devletin bütün kurumlarında başlatılan yenileşme çabaları karşılaşılan tepkiler dolayısıyla istenilen sonucu vermedi. Abdülmecit zaman zaman tutucuları görevlendirmek zorunda kaldı. Olanaksızlıklar nedeniyle yeniden iltizam yöntemine dönüldü. 1840’ta kâime-i mutebere adıyla ilk kâğıt para çıkarıldı. Devlet ıslahat işleriyle uğraştığı sırada İngiltere ve Fransa’nın çıkar çatışmaları ve kışkırtmalarıyla Suriye ve Lübnan’da Dürziler ile Maruniler arasında olaylar çıktı (1845). 1848 ihtilâlleri sırasında Avusturya’ya karşı bağımsızlık savaşı veren Macar yurtseverleri Türkiye’ye sığındı. Bab-ı Âli’ninAvusturya ve Rusya’nın baskı ve tehditlerine karşın sığınanları geri vermemesi Avrupa’da Osmanlı Devleti’nin saygınlığını yükseltti. Eflak ve Boğdan’a da yansıyan ayaklanma İngilizlerle yapılan Baltalimanı Antlaşmasıyla (1 Mayıs 1849) geçici olarak sonuca bağlandı. Bir süre sonra ortaya çıkan kutsal yerler sorunu Osmanlı Devleti ile Rusya’yı savaşa sürükledi. Kudüs’teki katolikleri korumak için başvuran Fransa’ya karşı Rusya da ortodoksların haklarını korumak için harekete geçti.

Bab-ı Âli’ye verdiği bir nota ile ortodokslara geniş haklar tanınmasını bunların koruyuculuk hakkının da kendisine verilmesini istedi. Osmanlı hükümeti bunu kabul etmeyince de Eflâk ve Boğdan’ı işgâl etti. Bunun üzerine Abdülmecit Rusya’ya savaş açtı (4 Ekim 1853). Osmanlı Devleti müttefikleri İngiltere FransaPiyemonte ile birlikte Kırım Savaşı’nı kazandı. Yalnız Paris’te imzalanacak barış antlaşmasından önce padişah Tanzimat Fermanı’nı tamamlayan Islahat Fermanı’nı ilân etmek zorunda bırakıldı (18 Şubat 1856). Azınlıklara savaştan önce Rusların istdiğinden daha fazla haklar veren bu belge Paris Antlaşması’nı (30 Mart 1856)’da imzalayan İngiltere Fransa Rusya Avusturya ve Piyemonte tarafından senet kabul edildi. Böylece bir iç sorun olan ıslahat konusunda yabancılara müdahale hakkı tanınmış oldu. Buna karşılık Osmanlı Devleti imzacı devletlerin güvencesi altında bütünlüğünü koruyor ve Avrupa devletleriyle eşit haklara sahip sayılıyordu.

Siyasi buhranları bu şekilde atlatan Abdülmecit yeniden ıslahat işlerine döndü. 1856’da askerlik teşkilâtı yedi ordu esası üzerine kuruldu ve Hristiyanlar da askere alınmaya başlandı. Maarif-i Umumiye nezareti kuruldu (28 Nisan 1857). Avrupa’ya öğrenci gönderildi (1857). Mülkiye Mahreç Mektebi (1859) Telgraf Mektebi (1860) gibi bazı meslek okulları açıldı. Yeni toprak kanunu (Arazi kanunnamesi) yayınlandı (1857). Devletin gelir ve giderleri bir bütçeye bağlandı. Tersane yeniden düzenlendi.
Abdülmecit çeşitli toplulukları eşitlik ilkesi içinde ve Osmanlılık düşüncesi çevresinde birleştirmeye çalıştı. Fakat özellikle gayri müslimlerde uyanan ve batılı devletlerce desteklenen ulusçuluk duyguları böyle bir birliğin kurulmasını olanaksızlaştırıyordu. 1856 Islahat Fermanı’yla gayri müslimlere verilen geniş ayrıcalıklar müslümanların tepkisine yol açtığı gibi gayrimüslimler de askere alınma kararına karşı çıktılar. Osmanlı toplumu yeniden huzursuz bir ortama sürüklendi. Cidde’de (1857) Karadağ’da (1858) olaylar çıktı. Avrupa devletleri olayların bir Avrupa kurulunca denetlenmesini istediler.

Avrupa devletlerinin devletin içişlerine karışmasından hoşlanmayanlar padişahı ve hükümet erkânını öldürüp Abdülaziz’i tahta çıkarmak için örgütlendiler. Kuleli Vakası olarak bilinen bu örgütlenme bir ihbar üzerine dağıtıldı(14 Eylül 1859) önderleri cezalandırıldı. Bu sırada mâli durum da çıkmaza girmişti. Savaş giderlerini karşılamak üzere ağır koşullarla alınan dış borçların hazineye büyük yükü yanında padişahın ve sarayın sorumsuz harcamaları da durumu gittikçe ağırlaştırıyordu. Devlet Kırım Savaşı sırasında ilk kez dışarıdan borç almak zorunda kalmıştı(24 Ağustos 1854). Bunu ikinci (1855) üçüncü (1858) dördüncü (1860) borçlanmaları izledi. Beyoğlu sarraflarından alınan borçlar da 80 milyon altın lirayı aştı. Bunlar için rehin verilen mücevherlerle borç senetlerinin bir bölümü yabancı tüccar ve bankerlerin eline geçti.

Durumu sert biçimde eleştiren sadrazam Mehmet Emin Âli Paşa azledildi (18 Ekim 1859). İngiltere Fransa Avusturya Prusya ve Rusya Bab-ı Âli’ye bir nota vererek Islahat Fermanı’nda sözkonusu edilen ıslahatların gerçekleştirilmesini istediler (Ekim 1859). Bunların sağlanması için ayrı ayrı müdahalede bulunacaklarını da belirttiler. Nitekim Rusya ilk adımı atarak Bosna-Hersekve Bulgaristan’daki Hristiyanların durumunu uluslararası bir kurulun incelemesini istedi. Bu sorun çözülmeden Lübnan olayları yeniden alevlendi (1860). Ardından Şam olayı patlak verdi. Hollanda ve Amerikan konsolosları bu karışıklıklar sırasında öldürüldü (1860). Hariciye nazırı Fuat Paşa olağanüstü yetkili olarak Lübnan’a yollandı. Fransa Beyrut’a asker çıkardı. Sonunda Lübnan ayrıcalıklı sancak durumuna getirildi (9 Haziran 1861).

Mimari çalışmalar

Sultan Abdülmecid dışardan aldığı borçların bir kısmıyla saray ve köşkler yaptırdı. Dolmabahçe Sarayı (1853) Beykoz Kasrı (1855) Küçüksu Kasrı (1857) Mecidiye Camii (1849) Teşvikiye Camii (1854)döneminin başlıca yapıtlarıdır. Bezmiâlem Valide Sultan Gureba Hastanesi’ni yaptırdı (1845-1846). Yeni Galata Köprüsü de aynı tarihte hizmete girdi.