Anasayfa / Süs Bitkileri - Çiçekler / Lale (Tulipa) Bakımı

Güncelleme: Temmuz 8, 2023 14:11

Lale (Tulipa) Bakımı

ABONE OL

News

Temmuz 8, 2023 14:11

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Familya: Liliaceae (Zambakgiller)
Cins: Tulipa (Lâle)
Tür: (birçok tür)
Toprak pH: 5.6 – 7.8 (asitliden hafif alkalinliye kadar)
Güneş : Tam gün
Kış : -40°C

Lale bitkisi yılda bir defa, mart veya nisanda çiçek açar. Soğanlı bitkilerden olup zambakgiller ailesindendir. Çoğaltılması tohum ile değil yavru soğanları ile olur. Tohum ile üretmek son derece zordur; bu usüle sadece yepyeni melez türler elde etmek için başvurulur.
Çoğunlukla bir soğan bir çiçek açar ama bir soğanda iki veya üç çiçek çıkaran laleler de vardır. Bir veya birden fazla olsa bile yılda bir defa çiçek açarlar. Çoklu çiçek açan lalelerin çiçekleri birden bire peşi sıra açarlar. Eğer sadece bir çiçek varsa bu yıl bir daha açmayacak demektir.

Yaz sıcaklarının başlamasıyla yaprakları da kurur gider. Bu yüzden evlerde, bahçelerde hobi olarak lâle yetiştirilmesi pek uygun değildir. Çünkü yaprakları bile sadece ilkbaharda vardır; bütün yıl soğanını korumak zorundasınızdır. Lale yetiştiriciliği kesme çiçek ticareti için daha uygundur. Veya lâlaye karşı hobiden öte özel bir merakınız varsa o başka.

Daima açık havada dışarda tutulması kesinlikle şarttır. Kışın -40°C derece gibi ağır don olaylarına dayanıklılığı tamdır. Ev içinde yetiştirmeye çalışmayın. Balkonlarda kalın kenarlı toprak saksılarda yetiştirilebilir.

Tohumların Toplanması ve Saklanması

Tohumlar olgunlaşınca toprağa dökülüp kolayca gözden kaybolabilirler. Bunun olmaması için tohumların olgunlaştığı donemde toprak yüzeyine beyaz kâğıt yayın ki tohumlar siz toplamadan dökülürlerse kaybolmasınlar. Tohumları elde etseniz bile bazıları koftur. Dikkatlice gözlemleyebilirseniz bu minik tohumlardan hangileri gerçekten olgunlaşmış tohumdur anlayabilirsiniz. Sonbahara kadar çok serin bir yerde saklamanız gerekiyor. Çünkü lale tohumları çok naziktir. Soğanlar gibi dayanıklı değildir. Çok hafif nemli Perlit veya vermikülit arasına karıştırıp temiz bir kavanoza koyun, kapağı sıkıca kapayın. eylüle kadar buzdolabında saklayın.

Yaz sonunda ya da sonbaharda, gece ısısının 20C derecenin altında düştüğü zaman gelince hiç vakit kaybetmeden tohumları ekeceksiniz. 1cm kadar derine gömün. Toprak gübresiz, kum ile süzekliği arttırılmış doğal gerçek toprak olacak. Saksıyı daima dışarda tutmalısınız. Isının sıfırın altında birkaç dereceye düşmesi zarar vermez. Daha fazla soğuk yeni çimlenmiş mini fidelere ya da çimlenmeye hazırlanan tohumlara zarar verebilir. Dışarıda iken sağanak yağmurlardan koruyun. Tohumların topraktan dışarı çıkıp su ile akıp gitmesi veya toprak dışında kalmasına yol açmasın.

Toprağın üst yüzeyi asla kupkuru kalmamalı. Hemen çimlenmezlerse ilkbahara kadar bekleyin. İlkbaharda çimlenebilirler. Mini çimen yaprağı gibi incecik yapraklar çıkarırlar.

Yaza kadar soğanları büyütme şansınız var. Yaprakların yeşil kalmasını ne kadar uzun sağlayabilirseniz soğanları o kadar çok büyütebilirsiniz. Baharın ortalarına gelmeden önce sararıp kurumaya başlayabilirler. Soğanları kurumaz, yaprakları kurur. Ama dediğim gibi yaprakların yeşil kalması süresini uzatmak elinizde. Hem güneşe çok ihtiyaç duyarlar, hem de siz onları yakıcı güneşten ve aşırı sıcaktan koruyacaksınız. Bu ise zor. Her an ilgi istiyor. Havalar ısınmaya başladığında kuzey rüzgarlarını alan bir yerde bulundurmanız iyi olur

Toprak yüzeyi hafifçe kuruduğunda sulayın. Çimlenen soğanlardan çıkan yapraklar bir aylık olunca ve hâlâ yeşil ve sağlıklı görünüyorlarsa ev bitkileri için olan sıvı besinleri normal tarifinden çok çok daha az miktarda sulandırıp 20 günde bir sulama suyuna katın. Az miktarda olacak. Normal dozun çeyreği bile zarar verebilir.

Havalar iyice ısınıp yapraklar canlılığını kaybetmeye başlayınca sulamayı azaltın. Yapraklar sararınca sulamayı kesin. Yapraklar tamamen kurusun. Minik soğanlarınız olmuştur. Yapraklar tamamen kupkuru olduktan sonra sökmeyin. Gölgede, çok esintili olabilen (kuzey rüzgarları alan) bir köşede, toprak her kupkuru olduğunda sulayarak koruyun.

Lale Soğanlarının Ekilmesi

Sonbaharda ekilir. Veya en geç şubat ayında ekilebilir. Soğanın sivri ucu yukarı gelecek şekilde, kendi hacminin en az iki misli derinliğine gömülmeli. bulunduğunuz şehrin iklimine göre derinlik değişir: Güney illerimizde uç kısım sadece toprağın birkaç cm altında bulunmalı, istanbul’da soğanın iki misli derinliğine gömülmeli, Ankara, Erzurum gibi kışları fazla soğuk yerlerde soğanın üç misli derinliğine gömülmeli. Ektiğiniz laleler açık havada ve soğuk yerde bulunmalıdır. Lale bir ev bitkisi değildir. Kış soğuğunda toprak altında yavaş bir köklenme süreci yaşamayan laleler çiçek açmaz.

Toprağı kumlu ve gübreli olmalıdır. Saksıda yetiştirecekseniz sonbaharın sonuna doğru soğanları ekin ve saksıyı mümkün olduğunca soğuk bir yerde tutun. Kışın çok aşırı don olayları olursa uzun süre donda kalmamalarını sağlayın ama sıcak mekanlara sokmayın. Mart başında yine açık havada daha güneşli bir yere alın.

Lale soğanlarının satışı sonbaharda yapılır (gerçi bütün yıl satanlar var ama yanlış). Alır almaz hemen dikmelisiniz. Bunların taze olmalarına dikkat edin. Yani mesela ekim ayında almışsanız, o soğanların 5 ay önce olgunlaşmış olmaları şart. Daha önceki yıldan beri bekletilen soğanlar belki köklenip yapraklansa bile ilkbahar geldiğinde çiçek açmayacaklardır. Ancak onlardan oluşan yeni soğanlar sonraki yıl çiçek açabilirler.

Soğanların taze olduklarını nasıl anlarız? Niçin taze olmaları gerekiyor?

Dış sert kabuğun altından bembeyaz et görünmeli. Parlak, canlı, pürüzsüzdür. En bilgisiz kişi bile onun canlı, taze bir doku olduğunu anlar. Bayat soğanlarda o bembeyazlık, parlaklık, canlılık olmaz. Sarımsıdır, mattır. Bunların cücükleri zarar gördüğü için yapraklansalar bile çiçek tomurcuğu ölü doğacaktır.
Sonbaharda dikilmesi gereken soğanlar birkaç ay önce, nisan – mayıs aylarında olgunlaşmıştır ve sıcaklar başlayınca kökler de yapraklar da kurumuştur. Bunların 5 ay sonra yani sonbaharda toprakta köklenmeleri şarttır ki çiçek açma kalitelerinin düşmesin. Ne kadar fazla bekletirseniz kalitesi o kadar düşer hatta çiçek açamaz.

Güneş ihtiyacı, iklim isteği

Sonbaharda soğanlar dikildiğinde güneş önemli değil. Yeri soğuk rüzgarlar alabilmeli, bu önemlidir. Şubattan itibaren günde en az 4 saat direkt güneş görmeli.

Gerçi Türkiyenin her yerinde lale yetiştirilebilir ama ticari lale yetiştiriciliğinde (özellikle lale soğanı üreticiliğinde) en uygun iklim özellikleri şöyledir: Lalelerin çiçek açmalarından itibaren, yeşil yapraklarını sağlıklı tutmaya uygun (fazla sıcak olmayan) bahar havasının en az 5 hafta devam edebilmesidir. Bu sayede yeni oluşan soğanlardan mümkün olan en çok sayıda soğanın gelecek yıl için çiçek açabilmesi, o kadar gelişim gösterebilmeleri garanti olur. Lalelerin çiçek açmasından bir iki hafta sonrasında havalar fazla ısınıyor ve laleler uyku dönemine geçiyorsa, yapraklar kökler kuruyorsa buraların iklimi yeni soğanların sağlıklı gelişimlerine uygun değildir. Bir diğer önemli faktör de kışın en az iki ay boyunca 15C dereceden daha soğuk hava olması. Laleler kış soğuklarına -40C dereceye kadar dayanır.

Derinlik, mesafe, saksı

Kışları ağır soğukların olduğu ya da yazları aşırı sıcakların olduğu memleketlerde soğanlar 20 cm derine gömülmeli. Diğer yerlerde soğanları kendi hacimlerinin iki misli derinliğine gömebilirsiniz ama daha derin daha iyidir. Soğanların arasında mutlaka 20cm mesafe olmalı. Saksıda yetiştiriyorsanız, “eğer ilkbaharda özel gübrelemeleri yapabilecekseniz” mesafeyi 8-10cm gibi daha dar tutabilirsiniz.

Saksıda yetiştirecekseniz en sağlıklısı eski tip kalın kenarlı çömlek saksılardır. Ne kadar geniş ve derin olursa o kadar iyi. Saksı en az 20cm derinlikte olmak zorunda (soğanları bu durumda 10cm derine gömeceksiniz; yetmez ama olabilir). Plastik saksı kullanacaksanız daha da büyük, derin ve geniş olmalı. Zira lale ilkbahar gelişim döneminde bolca güneş alması gereken bir bitkidir. Kökler küçük plastik saksıda sıcaktan dolayı rahatsız olur, yapraklar vaktinden çok önce sararır, bu da yeni soğanların gelişimini yarıda bırakır.

Diktikten sonra sulanması ve nereye koyulacağı

Lale soğanlarını dikince hemen sulayın. Saksılara dikmişseniz, saksıları soğuk rüzgarları alan bir yere koyun. Kuzeye bakan duvar dibi ideal bir yerdir. Toprak yağmurdan kardan ıslanmayacaksa arasıra kontrol ederek ciddi bir kuruma gördükçe bolca su ile sulayın. Şubat ayına kadar soğuk rüzgarları almalı. Şubat girince iyi güneş alabilecekleri bir yere koyun (yine dışarda olacak, bu kesin şart, evde olmaz). Üstüne kar yağabilir, birikebilir hiçbir sakıncası yok.

Lâle için toprak

Suyu iyi geçiren gerçek toprak kullanın. Torf vb hazır poşet topraklar laleler için hiç güvenli değildir. Saksıya lale dikerken hazır poşet toprak kullanmaktansa sokakta kıyı köşede, parklarda bulabileceğiniz arazi topraklarından kullanmanız bile daha güvenlidir.

Toprağı verimli olan bahçelerin, tarlaların toprakları en uygunudur. Fazla killi ise kum karıştırmalısınız. Böylece süzekliği yerine gelir. Toprağın süzek olması laleler için çok önemli bir ihtiyaçtır.

Soğanlar sonbaharda soğuklar başlayınca uyanır, aktifleşir. Hem köklenmeye hem yaprak uzatmaya başlar. Kış başında toprak dışına uçları çıkabilir. Bu normaldir. Ocak sonuna doğru, gündüz süresi uzadıkça lalelerin gelişimi soğuğa rağmen biraz hızlanır. Yine de yavaştır yani ancak mart veya nisanda çiçek açacaklardır. Bölgeye ve lale çeşidine göre çiçeklenmeleri mayısta olabilir.

Çiçek açması ve yeni soğanlar vermesi

Sonbaharda diktiğiniz olgun bir soğandaki bütün birikim köklere, yapraklara, çiçek sapına, çiçeğe ve birkaç yeni soğana dönüşmüş ve böylece o soğan yok olmuştur. Lalenizin mevcut yaprakları ve açtığı çiçeği diktiğiniz toprağın beslemesine göre değil, soğanın önceki yıl depoladığı besin ve enerjiye göre olmuştur. Sizin kullandığınız gübre yeni soğanların büyümeleri içindir yani gelecek yılın çiçek kalitesi için önem taşıyor.
Çiçekler solunca sapların ucundan koparın. Eğer meyveler (tohum kapsülleri) oluşmaya başlarsa yeni gelişmekte olan soğanların beslenmelerine ortak olurlar. Bu iyi bir şey değil.

Yeni soğanların oluşması

Çiçek açacak olgunluktaki soğanlardan yeni soğanlar oluşur (daha küçük soğanlar ise çiçek açmaz, çoğalmaz, tek yaprak çıkararak sadece büyümeye devam eder). Lalenin hissettiği iklim özelliğine, kış soğuklarına göre yeni soğanlar daha derinde veya daha yüzeye yakın gelişebilir. Buna bünye karar veriyor. Ana lale çiçek açarken veya kısa bir süre sonra yeni soğanlardan bazıları yaprak çıkarabilir. Bu daha iyi gelişecekleri anlamına gelir. Hatta bir lalede kaç yavru yapraklanmışsa, gelecek yıl bir yerine o kadar sayıda çiçek açacak demektir. Ama bu yapraklanmamış yeni soğanların gelecek yıl çiçek açmayacakları anlamına gelmez. Çiçek açma olgunluğu ne kadar büyümüş olduklarına bağlı bir şeydir.

Besleme ve sulama

Çiçek açtıkları zaman lalelerinize gübre şerbeti veya bitki besini verseniz çok iyi olur. Doğal katı gübre verecekseniz kış sonunda, çiçek açmadan iki üç hafta önce vermelisiniz. Zira yavaş çözülür, köklere zamanla ulaşır. Eğer sonbaharda soğanları gübrelenmiş toprağa dikmişseniz ve toprak defalarca uzun süreli yağan yağmurlar yüzünden çok fazla yıkanmamışsa ilkbaharda ne gübre ne bitki besini hiçbir şey istemez.

Lalelerinizi çiçek açtığı sıralarda ve sonrasında toprak hafifçe kurudukça ama çok da kurumasını beklemeden sulamalısınız. Amaç yeni soğanların daha iyi beslenebilmeleridir. Yapraklar sararmaya başladığı zaman sulamaya artık gerek yoktur.

Gübre şerbeti veya bitki besini vermek gerekiyorsa çiçek açtıkları gün bir defa verin 20 gün sonra tekrar verin. Yapraklarda hiç bir sararma olmamışsa bir üçüncü defa daha verilebilir (yine 20 gün aradan sonra). Bu kadar fazlasıyla yeterlidir. Bir 15 gün daha bekleyin ve sulamayı tamamen bırakın. Sulamayı bıraktıktan sonra neler yapılacak, aşağıda okuyabilirsiniz.

Soğanların topraktan sökülmesi, tekrar dikilmesi
Laleler çiçek açtıktan birkaç hafta sonra yapraklar kurur. Kurumasalar bile yukarda anlattığım gibi sulamayın kurusunlar. Bahçede yetiştirmişseniz hiç sökmeseniz daha iyi. Sadece doğu ve orta Karadeniz bölgemizde yaz başında söküp sonbahara kadar saklamak daha iyidir.

Saksıda yetiştiriyorsanız yine sökmek gerekmez. Saksıyı rüzgarlı ve gölge bir yerde bekletin. Bahçeye dikililerin aksine bunlar yazın kupkuru toprakta (eğer çok ısınıyorlarsa) fena zarar görebilir -özellikle de yazın aşırı sıcak olan bölgelerde. Onun için toprak her kupkuru olduğunda sulamalısınız. Böylece kurumaya çalışan toprak hep serin kalır. Soğanlar sıcaktan zarar görmez.

Sökmezsek lalelerin aralarına mevsimlik çiçekler, sebzeler dikebilir miyiz?

— Bahçeye dikili iseler: Soğanlar 20cm gibi derinde ise hiçbir sakıncası yok. Soğanlar zaten uykuda oluyor. Sulamanın da zararı yok. Şu meseleye dikkat edin: Yeterince derinde değillerse sıcak haftalarda güneşin iyice ısıttığı üst yüzeyin fazla sıcak ıslaklığında bekleyen soğanlarda hastalık oluşabilir, soğanlar çürüyebilir.

— Saksıda iseler: Ancak devasa saksılarda, 20cm derine gömülü iseler ve saksı oldukça geniş ve kalın kenarlı toprak saksı ise ve de toprak gerçek toprak ise sakıncası yok. Aksi takdirde sakıncalı, riskli.

Ben sökmek zorundaysam sonbahara kadar soğanları nasıl saklayacağım?

Soğanlar iyice kuruyunca bez bir torba içinde, çok sıcak olmayan bir odada saklayın ama sonbahar serinleri başlamadan önce (ya da serinler yeni başladığında) acilen dikmek zorunda olduğunuzu kesinlikle unutmayın. İki paragraf aşağıda detaylar var.

Çiçekler solar solmaz soğanları sökmek zorundayım!

Bunu soranlar çok. Çiçekleri solunca laleleri söküp başka şeyler dikmek vb sebeplerle erkenden, yapraklarda hiçbir sararma başlamadan önce sökmek isteyenler var. Sakıncalı ama eğer toprağını iyi gübrelemişseniz çiçekler solana kadar yeni soğanlar yeterince gelişmiş olur. Bu durumda, çiçekler solunca köklerini koparmadan ve yapraklarını kesmeden olduğu gibi sökün. Kökleri ve yaprakları üzerinde olarak gölgeli, serin ve havadar bir yere sererek kurumaya bırakın. Bu kuruma esnasında köklerdeki ve yapraklardaki besin ve enerji kısmen soğana çekilip depolanır, soğanlar biraz daha güçlenmiş olur. Bari bunu yapın faydalı bir kuruma olsun.

Sökülen soğanlar yaz boyunca nasıl bir yerde saklanmalı? İlaçlamak gerekir mi?

ilaçlamak pek gerekmez ama yapsanız iyi olur. Zirai mücadele ilaçları satan yerlere danışarak toz sorun. DDT veya bahçe sülfürü ya da aynı işe yarayan bir toz olabilir. İlaç bulamazsanız soğanları kuru perlit içine gömerek de saklayabilirsiniz. Bu da pek gerekli değil. Önemli olan şey havadarlıktır. Bez torbada saklayın. Yeri fazla sıcak olmamalı. 30C derecenin ne kadar altında ise o kadar iyi. Fazla soğuk da olmamalı yoksa soğukta soğanlar vakitsiz uyanırlar ve çürümeye başlarlar. Adana’da bile olsanız yaz boyunca buzdolabında saklamayı sakın düşünmeyin. Böyle aşırı sıcak yerlerde soğanları hiç sökmeyin ya da sökmüşseniz büyük bir toprak saksıya doldurduğunuz perlit-kum-toprak karışımına gömün, açık havada gölgeli yerde tutun, haftada bir sulayın. Toprak kurumaya çalışırken içerisi gayet serin kalacaktır.

Sökmeyip toprakta bıraktığınız veya söküp sakladığınız soğanları tekrar dikmek

Lale soğanlarını yaz başında sökmediyseniz toprakta bıraktıysanız bile mutlaka sonbahar başında söküp büyükleri küçükleri ayırın. İri bir fındıktan daha büyük olanlar gelecek baharda çiçek açacaklar. Çiçek açma olgunluğuna gelmiş lale soğanlarının en küçüğü iri bir fındıktan biraz büyük, en büyüğü ise iri bir ceviz kadardır. Fındık kadar ve daha küçük soğanların çiçek açması iki yıl sonraya kalacak. İşte buna göre ayırın, büyüklüklerine göre farklı farklı yerlere dikin. Toprağı da yeniden düzenlemelisiniz, gübrelemelisiniz: En başta anlattığım gibi sıfırdan başlıyorsunuz. Her sonbahar buna dikkat edin.

Doğada lâle soğanlarının kendiliğinden derinlik değiştirmesi

Bilindiği gibi çiçek açma olgunluğunda olan bir lale soğanı yok olup onun yerine irili ufaklı yeni soğanlar oluşuyor. Derinlik değiştirmeyi bu sırada ana soğan yavrularına yapabiliyor. Yandaki resimde görüldüğü gibi, lale iklimi fazla soğuk veya fazla sıcak bulmuş ya da toprağı fazla kuru bulmuş olmalı ki yeni soğanlarının daha güvenli kalabilmeleri için onları daha derinde üretmeye karar vermiş. O yeni soğanlar sonradan yer değiştiremez hep aynı seviyede kalırlar. Ancak kendileri çiçek açma olgunluğuna geldiklerinde oluşturacakları yeni soğanları farklı bir derinliğe yerleştirebilirler. Lale soğanların toprakta derinlik değiştirmesi veya farklı mesafelere ilerleyebilmeleri bu şekilde oluyor.

Çiçekçiden aldığım lalenin çiçeği soldu. Bir daha çiçek açar mı?

Hayır bu yıl artık açmaz. Gelecek yıla kadar bekleyeceksiniz. Şimdi açık havada bulundurun, bol güneş almasını sağlayın ki soğanları iyi gelişsin. 10 – 15 günde bir hafif gübre şerbeti veya besin verirseniz daha iyi olur. Vereceğiniz bitki besininin lalelere uygun olmasına dikkat edin ve gereğinden az verin. Çiçekler solunca bol güneşe daha fazla ihtiyaçları vardır. Onun için lalenizi güneşten mahrum etmeyin. Yeşil yapraklarıyla fotosentez yaparak gerekli gıdayı elde eder. Yapraklar hafifçe sararmaya yüz tutunca besin vermeyi bırakın, sulamayı da azaltın.

Geçen yıl çiçek açan lale bu yıl sadece bir yaprak çıkardı niçin?

Yeterince olgunlaşmamış soğanlar ilkbaharda sadece bir adet yaprak çıkarır ve soğan olgunlaşmaya devam eder. Çiçek açmaz; gelecek yıl için kuvvet topluyordur.

Sizin laleniz “geçen yıl çiçek açtığı halde” bu yıl sadece bir yaprak çıkarmış ise sebebi şudur:
Geçen yıl yeni oluşan yeni ana soğan iyi gelişememiş demektir. Şimdi bu yıl sadece bir yaprak çıkardığına göre çürümeyecek, başka soğan oluşturmayacak, mevcut soğan gelişmeye devam edecek demektir. İyi bakarsanız gelecek yıl kesin çiçek açar.

Lale çiçek açacak gibi birkaç yaprak ve orta dal geliştirip çiçek açmadıysa

Ektiğiniz soğan ekilmeden önce fazla bekletilmiş olabilir. Böyle bir durumda çiçek tomurcuğu ölüyor. Veya bir hastalık sonucu böyle olmuştur. Kışın yeterince soğuk yerde bulunmamasından da kaynaklanabilir.

Lalerim mesela çiçekler attı artık yavaş yavaş yaprakları kurumaya başladı… 1-1,5 ay sonra alırım onları topraktan buyuk gövdeleri ve kü.ük yavruları ayırırım, gölge nemsiz yerde kurumaya bırakırım,nem olursa mantarlasma başlıyor. sonra toz topraktan arındırılmış olarak bir karton kutu içinde mutfakta sedirin altına koyuyorum sonbahara kadar orda kalıyorlar.. Mevsimi gelince buyukleri ve küçükleri gene toprağa ekiyorum küçükler genelde ilk yıl çiçek vermiyor büyüyorlar ertesi yıla veriyorlar..

Yıldız çiçeklerini 18kg luk boya teneklerine kuma gömdüğümde oluyor her halukarda onlarda hayatta kalıyor..

İthal olmayan yılardır evde baktıgımzı kırmızı laleri ayırma işleminden sorna gene bahceye gomuyorum uzerını hayvan gubresı ve saman karısımı ile kaplıyorum..hem gubreden sıan serbetle beslnıyor hem soguktan korunuyorlar…

Gazete arasına sarıp, serin-Gölge bir yerde bekleteceksiniz.