News
News
ATATÜRK’ÜN SU VE DENİZ SEVGİSİ
Su ve Temizlik
Dünyanın en büyük medeniyeti temizlik medeniyetidir. Onun’da göstergesi su ve sabundur. Atatürk çocukluğundan beri temizliğe ve iyi giyinmeye meraklı idi. Bazı sıcak günlerde iki üç defa yıkandığı olurdu1. Harp esnasında en sıkışık cephelerde bile ne yapıp etmiş her gün yıkanabilecek bir yer sağlamıştır2. Derne’de, bir vahadan çamur gibi toplayıp, süzerek ve güneşten uçmasın diye başlarının altına sakladıkları içme suyuyla susuz kalmak tehlikesini göze alarak her sabah yüzünü yıkadığı anlatılmaktadır. Aralıksız, İngiliz bombardımanının altında kaldığı Anafartalar’daki küçücük kulübesinde bir banyo koydurtmuştu3. Ruşen Eşref Ünaydın4, yatak ve su için Atatürk’ün hiçbir zorluk önünde vazgeçemeyeceği bir konfor geleneği olduğunu bildirir5. “Savaş meydanında top ateşleri altında bile, dinlenmek için çadırına çekildiği zaman dahi soyunup dökünmeden yatmazdı ve yıkanıp, giyinip kuşanmadan çadırından çıkmazdı. Muharebelerin en kızgın günlerinde bile tıraşlı, itinalı giyinmiş bir centilmen idi6.” Ankara’ya geldikten sonra önce Ziraat Mektebi’ne, sonra daha emniyetli görülen istasyon binasına taşınır. Binaya taşındığının ertesi günü emir çavuşuna:
-“Çocuk banyo işini ne yapacağız, bir çare bul” der. O zamanlar Ankara’da bir banyo tertibatına yetecek malzeme bulunması imkânsızdı. Ankara’da bulunan bir Alman mühendisin fikri alınır ve bizzat Atatürk’ün çizdiği krokiye uygun Demir Yolları ustalarının yardımıyla bir banyo yapılır. Banyo adî bir ocağın üzerine konan, bindola saçdan yapılmış bir küvetten ibarettir7. 31 Ağustos 1925 günü Kastamonu dönüşü Çankırı’ya uğrar8. Bir gece kalacağı anlaşılınca bir tenekeci ustasına bir banyo tenekesi yaptırılır. Hastanenin büyük semaveri getirilir, yanına da bir kazan su koyulur. Vali tenekeyi boyatır, fakat kurumadığı içinde sildirir. Kokusu giderilmemiştir. Atatürk’e derme çatma banyo olduğu söylenince çok sevinir. Banyo hazırlığında semavere, kazana bakıp gülüyordu.
Arkadaşı Nuri Conker’e:
-“Nuri, banyo var, ben gireceğim” diyerek girer9. Son hastalığında karın ponksiyonu yapıldıktan sonra doktorlara “banyoya girebilir miyim?” diye sorar, doktorlar aralarında görüştükten sonra “zararı yok” derler. Banyoyu çok sevdiğinden, öyle sevinir ve canlanır ki, doktorlar hastalığından şüphe ederler10.
Sabah yataktan kalktıktan sonra sabah kahvesini ve sigarasını içer, sonra da tıraşını olurdu. Berberi itina ile Atatürk’ü tıraş eder, bundan sonra masajını yaptırır, banyosunu alır, giyinir, çalışma odasına geçerdi11. Bazı geceler baloya gitmesi gerektiği zaman akşamları da ikinci kez tıraş olurdu. Hizmetindekileri sakallı görünce çok kızardı12. Atatürk: “Giyimine dikkat etmeyen insanın ne kendisine ne de topluma saygısı yoktur” derdi13.
Deniz Sporları
Atatürk sporu sever, ekseriye hafif jimnastik eksersizleri yapardı14.
Atatürk, İstanbul Florya’da bulunduğu zamanlarda her gün denize girmekte, kürek çekmekte, halkla haşır neşir olmaktadır15.
İsmet İnönü’nün yüzmeyi öğrenmesi Atatürk’ün direktifiyle olmuştur.
Atatürk Florya’da yüzerken Başbakan İsmet İnönü gelir.
Atatürk Seslenir:
-“İsmet gel! Gelde yarışalım” der.
İsmet İnönü kollarını açarak,
-“Paşam, ben yüzme bilmem ki.”
Bunu duyan Atatürk,
-“Sana bir hafta süre. Bir hafta sonra birlikte yarışacağız” der.
İsmet İnönü Heybeliada’daki Deniz Askeri Lisesi Sınıf Subayı Ulvi Tekeş’le tanışır. Kısa bir süre içinde yüzme öğrenmek istediğini bildirir.
Heybeliada ile Kaşıkadası arasındaki derin bir yere deniz motoru ile gidilir. Ulvi Tekeş dalar, İsmet İnönü’ye
-“Sayın Paşam atlayın” der
-“Nasıl atlayacağım.”
-“Çivileme atlayacaksınız.”
İsmet İnönü anlatıldığı şekilde çivileme atlar. Bu İsmet İnönü’nün meşhur çivilemesidir. İlk atlayışıdır. Suyun yüzüne çıkınca kendini subayın kollarında bulur. Çırpınmaya başlar. Sonrada yüzme kurallarına uyarak birkaç gün içinde yüzmeyi öğrenir ve Florya’nın yolunu tutar16.
6 Eylül 1936 Pazar günü Moda koyunda yapılan yelken ve kürek yarışlarını Türkiye’de bulunan İngiltere Kralı VIII Edward ile birlikte Ertuğrul Yatı’ndan izlemiştir17. Florya Plajı’nda denizde mayo ile çekilmiş fotoğraflarını gazetelerde yayınlatarak halkımızı denizden yararlanmaya çağıran ilk insan da toplumumuzda Atatürk olmuştur. Atatürk’ün bütün bu hareketleri, hep hesaplı, hepsi bir amaca yöneliktir. Türk halkını kendi öz benliğine kavuşturmak, küsmüş bulunduğu doğa ile barıştırmak, hayatın anlamını daha fazla tanımasını sağlamaktır18. Köşk’teki kürek çekme kondisyon aleti şimdi, Anıtkabir müzesindedir19.
Florya Deniz Köşkü
Florya Deniz Köşkü Atatürk için İstanbul Belediyesi tarafından yaptırılmıştır. Projeler Y. Mimar Seyfi Arıkan tarafından hazırlanmıştır. Florya Deniz Köşkü sahilden 70m ileride kazıklar üzerindedir. Köşk bir iskele yolu ile kıyıya bağlanmıştır20.
Atatürk 1936 yılı Haziran ve Temmuz aylarında burada kalmış birçok siyasi ve ilmi toplantılarını burada yapmış ve su sporlarıyla21 meşgul olmuştur.
Ayrıca 15-16 Haziran 1937 günlerinde Atatürk 2 gün, 28 Haziran- 25 Temmuz 1937 tarihlerinde 25 gün Florya Deniz Köşkü’nde istirahat etmiştir.
En son Florya’yı ziyaret ettiği tarih 28 Mayıs 1938’dir.
Atatürk’ün Deniz Yolu ile Yaptığı Seyahatler
1905 Yılı
Şubat 1905 Atatürk İstanbul Limanı’ndan bir Nemse Vapuru’yla Beyrut’a hareket etmiş. Ertesi gün öğlen üzeri İzmir’e gelmiştir22.
1919 Yılı
16 Mayıs 1919
Atatürk, Galata Rıhtımı’ndan bir motorla Kızkulesi açığında demirli bulunan Bandırma vapuruna geçmiş 9. Ordu Kıtaatı Müfettişliği karargâhı mensuplarıyla beraber akşamüzeri Bandırma Vapuru ile İstanbul’dan ayrılmıştır23.
Atatürk’ün Bandırma Vapuru’nun Kızkulesi açıklarından aranmasını takiben düşman zırhlıları arasından geçerek İstanbul’u terk ederken, güvertede beraberindekilere şöyle söyler:
-“Bunlar işte böyle yalnız demire, çeliğe, silah kuvvetine dayanırlar. Bildikleri şey yalnız madde. Bunlar hürriyet uğruna ölmeye karar verenlerin kuvvetini anlayamazlar. Biz, Anadolu’ya ne silah, ne cephane götürüyoruz; biz ideal ve iman götürüyoruz24.” 17 Mayıs 1919’da Bandırma vapuru gece 23.00 de İnebolu’ya 18 Mayıs 1919 da saat 12.00 sıralarında Sinop limanına ve 19 Mayıs saat 6.00 da Samsun limanına gelmiştir25.
1924 Yılı
12 Eylül 1924
Atatürk eşi Latife Hanımla26 beraber Hamidiye Kruvazörü ile Mudanya’dan hareketle İstanbul’dan geçerek, Trabzon’a gitmek üzere Karadeniz’e çıkışı.
13-14 Eylül 1924 Karadeniz’de seyahat.
15 Eylül 1924 saat 11.00’den Trabzon’a gelişi.
17 Eylül 1924 öğleden sonra Trabzon’dan ayrılış saat 18.00’de Rize’ye gelişi.
19 Eylül 1924 Giresun’a gelişi.
20 Eylül 1924 Ordu’dan Samsun’a gelişi27
1925 Yılı
21 Eylül 1925
Atatürk, Ankara’dan trenle İzmit’e gelmiş. Söğütlü Yatı ile Yavuz Zırhlısı’na oradan da Raşit Paşa vapuruna geçerek geceyi limanda vapurda geçirmiştir28.
22 Eylül 1925
Raşit Paşa Vapuru ile İzmit’ten Mudanya’ya gelmişlerdir. Mudanya’da Ertuğrul Yatı’na geçerek sahile çıkmışlardır29.
1926 Yılı
13 Haziran 1926
Karadeniz Vapurunda açılan Seyyar Sergiyi görmek üzere Mudanya’dan Karadeniz vapuruna gelmişler ve Karadeniz’le Bandırmaya gitmişlerdir30.
1927 Yılı
1 Temmuz 1927
Atatürk’ün Ankara’dan trenle İzmit’e geliş. İstanbul’a gitmek üzere Ertuğrul Yatı’na geçişi ve saat 12.50 hareketle akşamüstü İstanbul’a gelişi, coşkun şekilde karşılanışı ve Dolmabahçe sarayına geçişi. Bu Atatürk’ün kurtuluştan sonra İstanbul’a ilk gelişidir31.
30 Eylül 1927
Atatürk saat 10.00 İstanbul’dan Ankara Motoru ile Mudanya’ya hareket etmiştir32.
1928 Yılı
5 Haziran 1928
Ankara’dan trenle Haydarpaşa’ya gelerek Üsküdar’a otomobil ile geçmişler. Üsküdar’dan Söğütlü Yatı ile Dolmabahçe Sarayına giderken demirli bulunan harp gemileri tarafından selamlanmışlardır33.
6 Haziran 1928
Akşamüstü Ankara Motoru ile Boğaziçi’nde bir gezinti yapmıştır34.
15 Haziran 1928, 23 Haziran 1928, 30 Haziran 1928, 18 Temmuz 1928, 19 Temmuz 1928, 22 Temmuz 1928, 25
Temmuz 1928 ve 15 Ağustos 1928 tarihlerinde Boğazlar ve adalar civarında gezintiler yapmıştır35.
23 Ağustos 1928
Ertuğrul yatı ile Marmara’da dolaşırken Tekirdağ’a uğramışlardır36.
1 Eylül 1928 İstanbul’dan Ertuğrul Yatı ile hareket ederek Çanakkale’ye gitmişlerdir37.
2 Eylül 1928
Atatürk Ertuğrul Yatı ile Çanakkale’den Gelibolu’ya gelmiştir.
Aynı gün ve gecesi donanma manevralarını izlemiştir38.
14 Eylül 1928
Atatürk Sakarya Motoru ile Dolmabahçe’den ayrılarak İzmir Vapuru’na geçmiş İstanbul’dan Karadeniz’e hareket etmiştir39.
15 Eylül 1928’te Sinop’a 16 Eylül 1928’de İzmir Vapuru ile Samsun’a gelmiştir40.
1929 Yılı
6 Ağustos 1929
Ankara’dan trenle Haydarpaşa’ya gelerek Söğütlü Yatı ile Dolmabahçe Sarayı’na geçmiştir41.
7 Ağustos 1929 Gece 0.30 da Söğütlü yatı ile Marmara’da Boğazda gezi yapmıştır42.
8 Ağustos 1929 ve 9 Ağustos 1929 günleri Boğazda gezi yapmıştır43.
19 Ağustos 1929 Ertuğrul Yatı ile Dolmabahçe Sarayı’ndan Yalova’ya gitmişler tekrar yat ile saraya dönmüşlerdir44.
20 Ağustos 1929 Ertuğrul Yatı ile Marmara’da geziden sonra Yalova’yı ziyaret etmiştir45.
21 Ağustos 1929 03.00 de Ertuğrul Yatı ile Yalova’dan Dolmabahçe’ye dönmüş 09.00 da tekrar hareketle Yalova’ya ve oradan Bursa’ya gitmiştir46.
22 Ağustos 1929 Ertuğrul Yatı ile Mudanya’dan İstanbul’a hareket etmişlerdir47.
24 Ağustos 1929
Atatürk Ertuğrul Yatı ile İstanbul’dan tekrar Yalova’ya gitmiştir48.
25/26 Ağustos 1929
Atatürk’ün, Yalova’dan İstanbul’a dönüşü49.
8 Aralık 1929 Ankara’dan Derince’ye gelmiş, buradan Marmara Vapuru ile Yalova’ya hareket etmiştir50.
1930 Yılı
11 Haziran 1930
Atatürk Ankara’dan İstanbul’a gelmiş. Haydarpaşa’dan Söğütlü yatı ile Dolmabahçe’ye geçmiştir51.
12 Haziran 1930
Atatürk İstanbul’dan Ertuğrul Yatı ile Yalova’ya gitmiş, akşam tekrar İstanbul’a dönmüştür52.
17 Haziran 1930
Atatürk’ün Ertuğrul Yatı’yla İstanbul’dan Yalova’ya gelişi53.
20 Haziran 1930
Atatürk’ün Ertuğrul Yatı ile Yalova’dan İstanbul’a dönüşü54.
26 Kasım 1930
Atatürk’ün Samsun’dan gece Ege Vapuru’yla Trabzon’a hareketi55.
27 Kasım 1930
Atatürk’ün Ege Vapuru’yla Samsun’dan Trabzon’a gelişi56.
29 Kasım 1930
Atatürk’ün öğleden sonra Ege Vapuru’yla Trabzon’dan ayrılışı57.
1 Aralık 1930
Atatürk’ün Ege Vapuruyla Trabzon’dan İstanbul’a geçişi58.
1931 yılı
3 Ocak 1931
Atatürk gece Ege Vapuru’yla İstanbul’dan Mudanya’ya hareket etmiş. Geceyi gemide geçirmiştir59.
5 Ocak 1931
Atatürk gece saat 23.00’de Mudanya’dan Derince’ye gelmiş. Buradan trenle Ankara’ya hareket etmiştir60.
8 Şubat 1931
Atatürk saat 16.25’te Ege Vapuru’yla İzmir’den Antalya’ya hareket etmiştir61.
10 Şubat 1931
Atatürk Ege Vapuru’yla İzmir’den Antalya’ya gelmiş, saat 18.00’de yine Ege Vapuru’yla Taşucu’na hareket etmiştir62.
11 Şubat 1931
Atatürk’ün Ege Vapuruyla Antalya’dan Taşucu’na gelişi. Karaya çıkarak otomobille Silifke’ye gidişi. Tekrar Taşucu’na dönüşle saat 21.00 de Ege Vapuru’yla Mersin’e hareketi63.
12 Şubat 1931
Atatürk’ün Ege Vapuruyla Mersin’e gelişi64.
22 Temmuz 1931
Atatürk’ün İstanbul’dan Ertuğrul Yatı ile Yalova’ya gidişi65.
8 Ağustos 1931
Atatürk’ün akşam İstanbul’dan Ertuğrul Yatı ile Yalova’ya gidişi66.
25 Ağustos 1931
Atatürk’ün Yalova’dan Ertuğrul Yatı ile İstanbul’a dönüşü67.
26 Ağustos 1931
Atatürk’ün, İstanbul’dan Ertuğrul Yatı ile Zonguldak’a gelişi aynı gün akşamüzeri tekrar İstanbul’a hareket etmiştir68.
6 Eylül 1931
Atatürk’ün Yalova’dan Ertuğrul Yatı ile Büyükada’ya gelişi. Yat Kulüp’te bir süre kalışı, tekrar Yalova’ya dönüşü69.
9 Eylül 1931
Atatürk’ün Sakarya Motoru ile Dolmabahçe’den Fenerbahçe’ye kadar gezinti yapması.70
15 Eylül 1931
Atatürk’ün Sakarya Motoru ile Suadiye’ye kadar bir gezinti yapması71.
17 Eylül 1931
Atatürk’ün akşam Sakarya Motoru ile Dolmabahçe’den hareketle Bostancı’ya oradan da Suadiye plajına gelerek burada verilen baloyu şereflendirmesi72.
1932 Yılı
12 Ocak 1932
Atatürk’ün, Trenle Ankara’dan İstanbul’a gelişi ve Söğütlü yatı ile Dolmabahçe’ye geçişi.73
5 Şubat 1932
Atatürk’ün akşam yemeğinden sonra motorla Dolmabahçe Sarayı’ndan hareket ederek Büyükada’da Fethi Bey’in(Okyar) evine gidişi, gece geç saatte dönüşü74.
15 Şubat 1932
Atatürk’ün, akşamüzeri Sakarya motoru ile Boğaziçi’nde bir gezinti yapması75.
20 Şubat 1932
Atatürk’ün akşamüstü motorla Boğaziçi’nde bir gezinti yapması76.
16 Temmuz 1932
Atatürk’ün trenle Ankara’dan Derince’ye gelişi, buradan Ertuğrul Yatı ile Yalova’ya geçişi77.
23 Temmuz 1932
Atatürk’ün, Yalova’da Millet Çiftliğine gelişi daha sonra motorla bir gezinti yapması78.
24 Temmuz 1932
Atatürk’ün, Sakarya Motoru ile Yalova’dan hareketle Marmara’da bir gezinti yapması, Büyükada’ya uğraması, daha sonra tekrar Yalova’ya dönüşü79.
31 Temmuz 1932
Atatürk’ün Ertuğrul Yatı ile Yalova’dan İstanbul’a hareketi80.
1 Ağustos 1932
Atatürk’ün akşamüstü Sakarya Motoru ile Boğaz’da bir gezinti yapması81.
2 Ağustos 1932
Atatürk’ün akşamüstü Sakarya Motoru ile Boğaz’da bir gezinti yapması. Saat 20.00 de Dolmabahçe’ye dönüşü, gece de adalar yönünde bir gezinti yapması82.
4 Ağustos 1932
Atatürk’ün, Ertuğrul Yatı ile Dolmabahçe’den Yalova’ya hareketi ve saat 20.00’de Yalova’ya gelişi83.
24 Ağustos 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Yalova’da Baltacı Çiftliğinde buradan da Sakarya Motoru ile Sultanhisar’a gelişi saat 20.00 de Yalova’ya dönüşü84.
31 Ağustos 1932
Atatürk’ün, Yalova’dan Ertuğrul Yatı ile İstanbul’a hareketi ve Dolmabahçe Sarayı’na gelişi85.
3 Eylül 1932
Atatürk’ün akşamüzeri motorla Boğaz’da bir gezinti yapması86.
6 Eylül 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru ile Büyükdere’ye kadar bir gezinti yapması87.
10 Eylül 1932
Atatürk’ün akşamüzeri motorla Boğaziçi’nde bir gezinti yapması88.
13 Eylül 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru ile Boğaz’da bir gezinti yapması89.
24 Eylül 1932
Atatürk’ün saat 12.30 da Sakarya Motoru ile Büyükdere’ye kadar bir gezinti yapması90.
30 Eylül 1932
Atatürk’ün Sakarya Motoru ile Boğaziçi’nde ve Haliç’te bir gezinti yapması91.
2 Ekim 1932
Atatürk’ün öğleye doğru Sakarya Motoru ile Boğaz’da bir gezinti yapması92.
7 Ekim 1932
Atatürk’ün Dolmabahçe’den Sakarya Motoru ile Yalova’ya gelip, akşam tekrar Dolmabahçe’ye dönüşü93.
11 Ekim 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru ile adalar çevresinde bir gezinti yapması94.
14 Ekim 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru ile Boğaziçi’nde bir gezinti yapması95.
15 Ekim 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru ile Boğaziçi’nde bir gezinti yapması96.
17 Ekim 1932
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru ile Boğaziçi’nde bir gezinti yapması97.
19 Ekim 1932
Atatürk’ün öğleden sonra Boğaziçi’ne ve Florya’da bir gezinti yapması98.
21 Ekim 1932
Atatürk’ün İstanbul’dan Ertuğrul Yatı ile Derince’ye gelişi buradan Ankara’ya hareketi99.
1934 Yılı
25 Haziran 1934
Atatürk’ün İran Şahı Rıza Pehlevi ile Çanakkale’den Gülcemal Vapuru’yla İstanbul’a hareketi100.
26 Haziran 1934
Atatürk’ün İran Şahı Rıza Pehlevi ile İstanbul’a gelişi ve Sarayburnu’nda karaya çıkışı101.
29 Haziran 1934
Atatürk’ün İran Şahı Rıza Pehlevi ile beraber motorla Moda, Suadiye ve Büyükada’yı ziyareti102.
3 Temmuz 1934
Atatürk’ün, Ertuğrul Yatı ile İstanbul’dan Yalova’ya gelişi103.
7 Temmuz 1934
Atatürk’ün Yalova’dan Ertuğrul Yatı ile Derince’ye gelişi buradan trenle Ankara’ya hareketi104.
30 Temmuz 1934
Atatürk’ün Ertuğrul yatı ile İstanbul’dan Yalova’ya gelişi105.
30 Temmuz 1934
Atatürk’ün Ertuğrul yatı ile Yalova’dan İstanbul’a dönüşü106.
31 Temmuz 1934
Atatürk’ün akşam Dolmabahçe’den Ertuğrul Yatı ile Çanakkale’ye hareketi107.
1 Ağustos 1934
Atatürk saat 10.00 da Çanakkale’den Yalova’ya gelişi karaya çıkmaksızın saat 13.30 da Yalova’ya hareketi108.
2 Ağustos 1934
Atatürk’ün, saat 01.30 da Çanakkale’den Yalova’ya gelişi109.
28 Ağustos 1934
Atatürk’ün, akşam motorla Büyükada Yat Kulübüne gelişi buradan gece Ertuğrul Yatıyla Yalova’ya gidişi110.
29/30 Ağustos 1934
Atatürk’ün, Ertuğrul Yatı ile Yalova’dan Tuzla’ya hareketi111.
30 Ağustos 1934
Atatürk’ün, öğleden sonra Ertuğrul Yatı ile Tuzla’dan Dolmabahçe Sarayı’na gelişi112.
11 Eylül 1934
Atatürk’ün akşamüzeri motorla Heybeliada’ya geçerek İsmet Paşa’nın köşkü’ne gidişi, akşam Dolmabahçe Sarayı’na dönüşü113.
1935 Yılı
7 Şubat 1935
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru’yla Büyükdere’ye kadar bir gezinti yapması, akşam Dolmabahçe Sarayı’na dönüşü114.
16 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru ile İstanbul’dan Ege’ye doğru yolculuğa çıkması115.
17 Şubat 1935
Atatürk’ün, saat 16.30’da Ege Vapuru’ndan Zafer Destroyeri’ne geçişi ve Alanya yönünde hareketi116.
18 Şubat 1935
Atatürk’ün, Zafer Destroyeri ile sabah saat 8.00’de Alanya’ya gelişi, karaya çıkıp kısa bir dinlenmeden sonra destroyere dönerek Antalya’ya hareketi.
Atatürk’ün, Zafer Destroyeri ile saat 13.30’da Antalya’ya gelişi117.
19 Şubat 1935
Atatürk’ün, Antalya’da saat 22.30’da Ege Vapuru’yla Taşucu’na hareketi118.
20 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru’yla Taşucu’na gelişi, buradan Silifke’ye gidişi ve tekrar Taşucu’na dönüşü119.
21 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru’yla Taşucu’ndan Mersin’e gelişi, karaya çıkmaksızın saat 18.00’de Fethiye yönünde hareketi120.
22 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru’yla saat 20.35’de Fethiye’ye gelişi121.
23 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru ile Marmaris’e gelişi122.
24 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru’yla Marmaris’ten İstanbul’a hareketi123.
25 Şubat 1935
Atatürk’ün, Ege Vapuru ile Çanakkale’den geçerek gece İstanbul’a gelişi ve Dolmabahçe’ye çıkışı124.
23 Mayıs 1935
Atatürk’ün, akşam Kalamış Vapuru’yla İstanbul’dan Yalova’ya gidişi125.
25 Mayıs 1935
Atatürk’ün, akşam Yalova’dan hareketle Büyükada’ya gelmesi126.
26 Mayıs 1935
Atatürk’ün, akşam Büyükada’dan Dolmabahçe’ye dönüşü127.
28 Mayıs 1935
Atatürk’ün akşamüzeri motorla Adalar yönünde bir gezinti yapması128.
31 Mayıs 1935
Atatürk’ün, sabaha karşı motorla İstanbul’dan Yalova’ya geçişi. Saat 16.00’da Heybeliada’ya gelişi bir süre kaldıktan sonra İstanbul’a dönüşü129.
28 Haziran 1935
Atatürk’ün, Ankara’dan trenle Haydarpaşa’ya gelişi, motorla Dolmabahçe Sarayı’na uğradıktan sonra Florya’ya geçişi ve gece tekrar Dolmabahçe Sarayı’na dönüşü130.
2 Temmuz 1935
Atatürk’ün, akşamüzeri Sakarya motoru ile Florya’ya gidişi131.
5 Temmuz 1935
Atatürk’ün, akşamüzeri Sakarya motoruyla Boğaz’da bir gezinti yapması132.
10 Temmuz 1935
Atatürk’ün Ertuğrul yatı ile Dolmabahçe Sarayı’ndan Yalova’ya gelişi133.
17 Temmuz 1935
Atatürk’ün, Bursa’dan hareketle Mudanya’ya gelişi, buradan Ertuğrul Yatı ile Florya’ya uğrayarak Dolmabahçe’ye dönmesi134.
21 Temmuz 1935
Atatürk’ün, öğleden sonra motorla Dolmabahçe Sarayı’ndan Florya’ya gelişi135.
1936 Yılı
27 Şubat 1936
Atatürk’ün Sakarya Motoruyla Boğaziçi’nde Kavaklar’a kadar bir gezinti yapması136.
2 Mart 1936
Atatürk’ün saat 13.30 da motorla Yalova’ya hareketi, akşam saat 20.00 de Dolmabahçe’ye dönüşü137.
3 Mart 1936
Atatürk’ün öğleden sonra motorla Büyükdere’ye kadar bir gezinti yapması138.
6 Mart 1936
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru’yla beraberinde Başbakan İsmet İnönü ve Ekonomi Bakanı, Celâl Bayar ile Boğaz’da ve Moda koyunda bir gezinti yapması139.
9 Mart 1936
Atatürk’ün, öğleyin Sakarya Motoruyla Büyükdere’ye kadar bir gezinti yapması140.
31 Mayıs 1936
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru’yla Florya’dan Yalova’ya geçişi141.
1 Haziran 1936
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru’yla Yalova’dan İstanbul’a hareketi142.
6 Haziran 1936
Atatürk’ün Vapurla İstanbul’dan Mudanya’ya geçişi143.
8 Haziran 1936
Atatürk’ün vapurla Mudanya’dan Haydarpaşa’ya geçişi, buradan trenle Ankara’ya hareketi144.
16 Haziran 1936
Atatürk’ün akşamüzeri motorla Florya’da geçişi145.
11 Temmuz 1936
Atatürk’ün gece Sakarya motoruyla Florya’dan Büyükada’ya gelişi ve geceyi burada geçirişi146.
12 Temmuz 1936
Atatürk’ün saat 13.30 da Sakarya Motoru’yla Büyükada’dan Florya’ya dönüşü147.
28 Temmuz 1936
Atatürk’ün, Florya’dan Sakarya Motoru’yla Haydarpaşa’ya gelerek trenle Ankara’ya hareketi148.
9 Ağustos 1936
Atatürk’ün Ertuğrul Yatı’yla Florya’dan Moda’ya gelişi149.
10 Ağustos 1936
Atatürk’ün Florya’dan Ertuğrul Yatı ile Yalova’ya gelişi150.
16 Ağustos 1936
Atatürk’ün Ertuğrul Yatı ile Yalova’dan İstanbul’a gelişi151.
20 Eylül 1936
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru’yla Heybeliada’ya geçerek İsmet Paşa’nın köşküne gelişi geç saatlerde Dolmabahçe Sarayı’na dönüşü152.
27 Eylül 1936
Atatürk’ün akşamüzeri motoruyla Büyükada Yat Kulübe gelişi ve geceyi binada geçirmesi153.
28 Eylül 1936
Atatürk’ün akşamüzeri Sakarya Motoru’yla Dolmabahçe’ye dönüşü154.
1937 Yılı
23 Şubat 1937
Atatürk’ün öğleden sonra motoruyla Boğaziçi ve Haliç’te bir gezinti yapması akşamüzeri Dolmabahçe’ye dönmesi155.
28 Şubat 1937
Atatürk’ün, öğleden sonra Heybeli Vapuru’yla Yalova’ya kadar bir gezinti yapması gece Dolmabahçe’ye dönmesi156.
7 Mart 1937
Atatürk’ün öğlenden sonra motorla Heybeliada, Büyükada, Kadköy ve Boğaziçi yönünde bir gezinti yapması157.
5 Haziran 1937
Atatürk Ürdün Kralı Abdullah ile Haydarpaşa’da Ertuğrul Yatı’na gelmişler. Donanma gemilerinin arasından geçerek Dolmabahçe’ye demirlemişler. Kral Beylerbeyi’ne Atatürk Dolmabahçe’ye teşrif etmişlerdir158.
8 Haziran 1937
Atatürk’ün saat 17.00 de İzmir Vapuru ile İstanbul’dan Trabzon’a hareketi159 Sabiha Gökçen’in kendi kullandığı uçakla Boğaz’da İzmir Vapuru’nun üstünde akrobasi hareketleri yaparak Atatürk’ü uğurlaması, Atatürk’ün vapurun güvertesinden gösteriyi izlemesi160.
10 Haziran 1937
Atatürk’ün saat 15.00 de İzmir Vapuru’yla Trabzon’a gelişi161.
12 Haziran 1937
Atatürk’ün sabah saat 5.30 da İzmir Vapuru’yla İstanbul’a hareketi162.
13 Haziran 1937
Atatürk’ün İzmir Vapuru’yla Trabzon’dan İstanbul’a döndü163.
19 Haziran 1937
Atatürk’ün Sakarya Motoru’yla İstanbul’dan Yalova’ya gelişi164.
25 Temmuz 1937
Atatürk Ertuğrul Yatı ile Moda deniz yarışlarına sonrada Büyükdere’ye gitmiştir. Adalar civarında gezinti yapmışlardır165.
3 Ağustos 1937
Atatürk Ertuğrul Yatı ile Florya’ya gitmiştir166.
8 Ağustos 1937
Atatürk Ertuğrul Yatı ile Adalar çevresi ve Moda’da gezinti yapmıştır167.
23 Eylül 1937
Atatürk’ün gece Acar Motoru’yla Florya’ya geçişi168.
25 Eylül 1937
Atatürk’ün akşam motorla bir gezinti yaparak Florya’ya geçişi169.
3 Ekim 1937
Atatürk’ün, Ertuğrul Yatı ile Dolmabahçe’den Yalova önlerine gelişi buradan Derince’ye geçişi buradan Ankara’ya hareketi170.
1938 Yılı
21 Ocak 1938
Atatürk’ün trenle İzmit üzerinden Derince’ye gelişi buradan Akay Vapuru ile Yalova’ya geçişi171.
3 Şubat 1938
Atatürk’ün öğleden sonra Bursa’dan Mudanya’ya hareketi Mudanya’dan Ege Vapuru’yla İstanbul’a gelişi ve geceyi vapurda geçirişi ertesi gün Dolmabahçe’ye geçmiştir172.
1 Haziran 1938
Atatürk saat 15.30 da Savarona Yatı’na geçmiştir173. Atatürk bu tarihte 25 Temmuz 1938 gününe kadar yatta kalmıştır174.
19 Kasım 1938
Atatürk’ün tabutunun saat 8.21 de Dolmabahçe Sarayı’ndan top arabasına konularak törenle Sarayburnu rıhtımına buradan Zafer torpidosu aracılığıyla Yavuz Zırhlısı’na nakledilmesi, daha sonra bu gemi ile İzmit’e getirilişi yine Zafer Torpidosu’na nakledilerek karaya çıkarılışı cenazenin saat 20.30 da özel trenle İzmit’ten Ankara’ya hareketi175.
SAVARONA YATI
Eskiden Ertuğrul Yatı Cumhurbaşkanlığı makamına lâyık bir yat yaptırılması hükümetçe kararlaştırılmıştı. Bir heyetimiz Almanya’da Krupp fabrikaları ile müzakerede bulunuyor.
Hatta “güneş-dil” adı verilecek yatın planlarını hazırlamak üzereyken, dünyaca ünlü Savarona yatının satışa çıkarıldığı duyuluyor. Atatürk’ün hastalığı düşünülerek, sipariş edilecek yatın inşa edilebilmesi için geçecek uzun müddet göz önüne alındığından Savarona’ya talip olunuyor176. Yat Amerika’nın en büyük petrol krallarından birinin kızı Bayan Richard M. Cadwalader tarafından yaptırılmıştı. 29 Temmuz 1930 günü törenle murgası Hamburg Blohm Und Voss tezgahlarında kızağa konulmuş. 28 Şubat 1931 yılında törenle denize indirilmişti. 136 metre uzunluğunda 16 metre genişliğinde ve 6310 ton ağırlığında olan yat o zamanın parasıyla 10.400.000 dolara mal olmuştu177. Savarona yatı Almanya’da yapıldığı için maliyetine varan gümrük vergisi ödemek icap ettiğinden Amerika’ya gidemiyordu. Gemi denize indirildiği 1931 yılında 1937 yılına kadar geçen zaman içinde yaptığı iki dünya turu boyunca hep Panama bandırması altında dolaşmak zorunda kalır. Sonunda çaresiz kalan Bayan Cadwalader, yatını önce Hamburg’da sonra da Southampton’da satılığa çıkarmak zorunda kalır.
Türk heyetinin Savarona’ya talip olması üzerine Krupp firması da harekete geçer. Bir şaheser olan yatı satın almak, hem de müşterisini kaçırmak istemiyordu. Krupp’un harekete geçmesi Alman hükümetinin Savarona’yı haciz etmesi ile neticelenir. Bu durumda Savarona’yı Türk Hükümeti’nin alma imkanı kalmaz.
Fakat haciz olayı Almanya ile Amerika arasında siyasi bir olaya sebebiyet verir. Atatürk’e büyük sempatisi olan Amerikan Cumhurbaşkanı F. Rossevelt’in gönlü Savarona’yı Türkiye’nin almasından yanaydı. Nitekim, o günlerde Newyork Limanı’na giren bir Alman transatlantiğine Savarona’nın karşılığı olarak haciz konulacağını bildirmesi üzerine; Almanya bizzat Hitler’in özel talimatı üzerine yatın üzerindeki haczi kaldırmak zorunda kalır ve yat 1 Mart 1938 günü 1.250.000 TL’sine Türk Hükümetince satın alınır.
Satış işlemlerinin Almanya’da yapılması uygun görülmediğinden gemi 20 Mart 1938 günü İngiltere’nin Southampton limanına getirilmiş 24 Mart 1938 günü törenle Türk Bayrağı çekilmiştir. Törende Londra Büyükelçimiz Fethi Okyar, Cumhurbaşkanlığı Umumi kâtibi Hasan Rıza Soyak, Londra Deniz Ataşemiz, İktisat Vekâleti Deniz ve Hava Müsteşarı Sadullah Güney, İş Bankası Umumi Müdürü Muammer Eris, Etibank Umumi İlhami Nafiz Pamir hazır bulunurlar178. Savarona artık Cumhurbaşkanlığı yatı olarak kullanılacaktı. Süvarisi Sait Özege ve Türkiye’den gelen 45 kişilik mürettebatına Türkiye’ye götürülmesi için teslim edilen gemi bazı tadilatlar için Kaptan Sait Özege idaresinde 12 Nisan 1938 tarihinde Southampton’dan Hamburg’a intikal etmiş inşa edildiği tersanede bakımı ve onarımı yapılan gemi 22 Mayıs 1938 tarihinde İstanbul’a hareket eder. 1 Haziran 1938 günü saat 06.30 da Florya’ya demirleyen Savarona aynı gün saat 12:30 de hareket ederek saat 13:45 de Dolmabahçe önüne gelir. Atatürk aynı gün refakatlerinde: Başbakan Celal Bayar, Umumi Katip Hasan Rıza Soyak Başyaver, Milletvekillerinden Kılıç Ali ile Cevat Abbas Gürer, Salih Bozok, İstanbul Valisi Muhiddin Üstündağ olduğu halde Acar Motoru ile saat 15:30 da Savarona yatına gelir179. Atatürk yatı çok beğenir “Ne olurdu bu elimize birkaç sene evvel geçmiş olsaydı” der. Atatürk yatın gelmesini sabırsızlıkla beklemiş “Şu yat gelse de ölmeden bir binsek “ demiştir180. Hasta ve halsiz oluşuna bakmadan görülmesi gerekli olan her yanını gezip dolaşır, ince ayrıntılarına kadar inceler181.
Atatürk 25 Temmuz 1938 gününe kadar yatta kalır182. Yaz sıcağı suyun üstünde hareketsiz duran teknenin saçlarını bir makine dairesinin içi gibi kızıştırmıştı. Bu O’nun hastalığına bir azap daha katıyordu:
-“Artık beni buradan kıyıya çıkarın!” diyecek kadar bile dermanı kalmamıştı! Sadece, gözleri ile işaret ediyordu…183 Rahatsızlığın artması üzerine o gece, onu saat 1.00 de Dolmabahçe’ye geçirdiler184.
Atatürk, yatta kaldığı günlerde Marmara’da muhtelif geziler yapmıştır. Atatürk 9 Temmuz 1938 günü Bakanlar Kurulu Savarona’da toplanmış ve bu toplantı Atatürk’ün Bakanlar Kuruluna başkanlık yaptığı son toplantıdır185.
Atatürk, geminin yardımcı kuvvet ve elektrik devrelerini besleyen makinelerin gürültü ve sarsıntısından rahatsız olduğundan Savarona Dolmabahçe önünde demirlediği zaman bordasına denizaltı gemisi gönderilerek bataryalarından cereyan alınmıştır186.
Atatürk’ü Varşova dönüşü yatta ziyaret eden General Fahrettin Altay’a Atatürk Savarona’nın ne anlama geldiğini sorar: Fahrettin Altay göllerde yaşayan uzun boylu bir kuş olduğunu söyleyince de gülümsemeye çalışarak, “arkadaşlar vapura Savarona dediler, hastalığı savan bir gemi demekmiş187” demişti. Çok ağır bir dönemde bile şakayı elden bırakmamış adeta hastalığıyla alay eder bir tavır takınmıştır.
Sava, rivayete göre Atlantik’te yaşadığına inanılan bir efsane kuşudur: Rona da bayan Cadwalader’in genç kızlık soyadıdır, ikisini birleştirince ortaya Savarona gibi hiçbir sözlükte yer almayan bir sözcük ortaya çıkmıştır. Gemiyi Türkiye satın aldığında Bayan Cadwalader’in geminin isminin değiştirilmemesini rica ettiği, hatta şart koştuğu söylenir188. Savarona, Atatürk’ün hastane gemisi olmuştur. Şükrü Kaya’ya bir gün, “bu yat alınırken çocuklar gibi sevinmiştim bana hastane size de karantina oldu” demiştir189.
1 Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri İstanbul, 1955, S.74
2 Hasan Rıza Soyak, Atatürk’ten Hatıralar Cilt I, İstanbul 1973, S.11
3 Ruşen Eşref Ünaydın: Atatürk’ü Özleyiş.Hatıralar, Birinci Kitap, Zafer, Ankara, 1957, S.114
4 Ruşen Eşref Ünaydın (1872-1959) Gazeteci, Yazar,
5 Ruşen Eşref Ünaydın: A.g.e., S.114
6 R. Hüsrev Gerede: “Atatürk”, Belleten, Cilt XX, Sayı 80, Ekim1956, S.565
7 Ziya Oranlı: Atatürk’ten Şimdiye Kadar Yayınlanmış Anıları, (Anlatan: Ali Metin, Atatürk’ün Emir Çavuşu), Ankara, 1967, S.57-58
8 Utkan Kocatürk: Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Ankara, 1999, S.328
9 Talat Onay: “Atatürk Çankırı’da”, Türk Dili, Cilt VI, Sayı 62, Kasım 1956, S.71
10 Bedi Şehsuvaroğlu: Atatürk’ün Sağlık Hayatı, İstanbul, 1981, S.86-87
11 Kılıç Ali: A.g.e., S.75
12 Cemal Granda: Atatürk’ün Uşağıydım, İstanbul, 1973, S.49
13 Sabiha Gökçen: Atatürk’ün İzinden Bir Ömür Böyle Geçti, İstanbul, 1982, s.Fotoğraflar
14 Yakınlarından Hatıralar: Anlatan: Cevat Abbas Gürer, İstanbul, 1955, S.62
15 Ahmet Niyazi Banoğlu: Atatürk’ün İstanbul Hayatı II, İstanbul, (1933-1937), 1974, S.189
16 Nazım Dündar Sayılan, Atatürk’ün Sporculuğu, Türk Dili, Sayı 581, Mayıs 2000, S.418 -419
17 Cem Atabeyoğlu: Atatürk ve Spor, Ankara, 1989, Hikmet Özdemir: Atatürk ve İngiltere “Bir Barışmanın Diplomatik Tarihi” Ankara 2004, s. 197
18 Enver Ziya Karal: Atatürk ve Devrim (Konferans ve Makale) 1938-1978: Ankara, 1998, S.149
19 Nazım Dündar Sayılan, A.g.m., S. 418 -419
20 Mehmet Önder, Atatürk Eveleri, Atatürk Müzeleri, Ankara 1970, S.121
21 Utkan Kocatürk, A.g.e., S.532-534
22 Ali Fuat Cebesoy: Sınıf Arkadaşım Atatürk, İstanbul, 1967, s.85-86
24 Hikmet Gerçekçi: İstanbul’dan Samsun’a Cehennemi 215 saat, Hayat Dergisi, Sayı 21i 1969, s.6
25 Fethi Tevetoğlu: A.g.e., s.14
26 Latife Hanım, Atatürk’ün Eşi (1898 İzmir-12 Temmuz 1975 İstanbul) 29 Ocak 1923’de İzmir’de evlenmişler, 5 Ağustos 1925’de ayrılmışlardı.
27 Utkan Kocatürk: A.g.e., 1999, s.394-385; Rasim Ünlü: Atatürk’ün Hamidiye Savaş Gemisi ile Karadeniz Seyahati (11-24 Eylül 1924) Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, Ankara 1919, s.549-555
28 Raşit Metel: Atatürk ve Donanma İstanbul, 1966, s.110
29 Raşit Metel: A.g.e., s.212
30 Hakimiyet 14.6.1926
31 Niyazi Ahmet Banoğlu: Atatürk’ün İstanbul’daki Hayatı I, İstanbul, 1973, s.107-111
32 Niyazi Ahmet Banoğlu: A.g.e., s.167
33 Raşit Metel: A.g.e., S.212
34 Niyazi Ahmet Banoğlu: A.g.e., S.291
35 Raşit Metel: A.g.e., S.212
36 Aydın Oy: Atatürk Tekirdağ’da İstanbul, 1965, s.25
37 Raşit Metel: A.g.e., S.122
38 Raşit Metel: A.g.e., S.122
39 Raşit Metel:A.g.e., s.123
40 Utkan Kocatürk: A.g.e., s.416
41 Raşit Metel: A.g.e., S.213
42 Raşit Metel: A.g.e., S.212
43 Raşit Metel: A.g.e., S.212
44 Raşit Metel: A.g.e., S.212
45 Raşit Metel: A.g.e., S.212
46 Raşit Metel: A.g.e., S.212
47 Raşit Metel: A.g.e., S.212
48 Raşit Metel: A.g.e., S.212
49 Raşit Metel: A.g.e., S.213
50 Raşit Metel: A.g.e., S.211
51 Cumhuriyet 12.6.1930
52 Utkan Kocatürk A.g.e., S.427
53 Utkan Kocatürk A.g.e., S.427
54 Utkan Kocatürk A.g.e., S.427
55 Cumhuriyet 27 Kasım 1930
56 Cumhuriyet 28.11.1930
57 Cumhuriyet 30.11.1930
58 Cumhuriyet 1.12.1930
59 Hakimiyet 4.1.1931
60 Hakimiyet 7.1.1931
61 Raşit Metel A.g.e. S.214
62 İzzet Aslan: Atatürk Silifke’de Ankara 1969, S.122
63 İzzet Aslan A.g.e., S.122
64 Hakimiyet 14.2.1931
65 Cumhuriyet 23.7.1931
66 Cumhuriyet 9.8.1931
67 Utkan Kocatürk A.g.e., S.448
68 Cumhuriyet 27.8.1931
69 Utkan Kocatürk A.g.e., S.448
70 Utkan Kocatürk Ag.e., S.448
71 Utkan Kocatürk A.g.e., S.449
72 Utkan Kocatürk A.g.e.,S.449
73 Özel Şahingiray Atatürk’ün Nöbet Defteri Ankara,1955, S.25
74 Özel Şahingiray A.g.e., S.33
75 Özel Şahingiray, A.g.e., S.36
76 Özel Şahingiray, A.g.e., S.37
77 Cumhuriyet 17.7.1932
78 Özel Şahingiray A.g.e., S.79
79 Özel Şahingiray A.g.e., S.79
80 Raşet Metel A.g.e., S.214
81 Özel Şahingiray A.g.e., S.82
82 Özel Şahingiray A.g.e., S.8283 Cumhuriyet 5.8.1932; Özel Şahingiray A.g.e., S.92
84 Özel Şahingiray A.g.e., S.89
85 Cumhuriyet 1.9.1932
86 Özel Şahingiray A.g.e., S.92
87 Özel Şahingiray A.g.e., S.93
88 Özel Şahingiray A.g.e., S.94
89 Özel Şahingiray A.g.e., S.95
90 Özel Şahingiray A.g.e., S.99
91 Özel Şahingiray A.g.e., S.101
92 Özel Şahingiray A.g.e., S.102
93 Özel Şahingiray A.g.e., S.104
94 Özel Şahingiray A.g.e., S.104
95 Özel Şahingiray A.g.e., S.105
96 Özel Şahingiray A.g.e., S.106
97 Özel Şahingiray A.g.e., S.107
98 Özel Şahingiray A.g.e., S.107
99 Cumhuriyet 23.10.1932
100 Özel Şahingiray A.g.e., S.294
101 Özel Şahingiray A.g.e., S.294
102 Utkan Kocatürk, A.g.e., S.602
103 Özel Şahingiray A.g.e., S.294
104 Özel Şahingiray A.g.e., S.294
105 Utkan Kocatürk, A.g.e., S.503
106 Özel Şahingiray A.g.e., S.296
107 Özel Şahingiray A.g.e., S.296
108 Özel Şahingiray A.g.e., S.296
109 Özel Şahingiray A.g.e., S.296
110 Özel Şahingiray A.g.e., S.302
111 Özel Şahingiray A.g.e., S.302
112 Özel Şahingiray A.g.e., S.302-303
113 Özel Şahingiray A.g.e., S.306
114 Özel Şahingiray, A.g.e., S.354
115 Özel Şahingiray, A.g.e., S.356
116 Özel Şahingiray, A.g.e., S.356
117 Özel Şahingiray, A.g.e., S.357
118 Raşet Metel A.g.e., s.140
119 Raşet Metel A.g.e., s.140
120 Raşet Metel A.g.e., s.140
121 Raşet Metel A.g.e., s.140
122 Raşet Metel A.g.e., s.140
123 Raşet Metel A.g.e., s.140
124 Raşet Metel A.g.e., s.140
125 Özel Şahingiray, A.g.e., S.386
126 Özel Şahingiray, A.g.e., S.387
127 Özel Şahingiray, A.g.e., S.387
128 Özel Şahingiray, A.g.e., S.388
129 Özel Şahingiray, A.g.e., S.388-389
130 Özel Şahingiray, A.g.e., S.399
131 Özel Şahingiray, A.g.e., S.400
132 Özel Şahingiray, A.g.e., S.401
133 Özel Şahingiray, A.g.e., S.402
134 Özel Şahingiray, A.g.e., S.404
135 Özel Şahingiray, A.g.e., S.405
136 Özel Şahingiray, A.g.e., S.474
137 Özel Şahingiray, A.g.e., S.474
138 Özel Şahingiray A.g.e., S.475
139 Özel Şahingiray A.g.e., S.476
140 Özel Şahingiray A.g.e., S.477
141 Özel Şahingiray A.g.e., S.502
142 Özel Şahingiray A.g.e., S.502
143 Özel Şahingiray A.g.e., S.103
144 Özel Şahingiray A.g.e., S.504
145 Özel Şahingiray A.g.e., S.507
146 Özel Şahingiray A.g.e., S.516
147 Özel Şahingiray A.g.e., S.516
148 Özel Şahingiray A.g.e., S.1521
149 Özel Şahingiray A.g.e., S.5241
150 Özel Şahingiray A.g.e., S.6526
151 Özel Şahingiray A.g.e., S.7527
152 Özel Şahingiray A.g.e., S.538
153 Özel Şahingiray A.g.e., S.540
154 Özel Şahingiray A.g.e., S.540
155 Özel Şahingiray A.g.e., S.582
156 Özel Şahingiray A.g.e., S.585
157 Özel Şahingiray A.g.e., S.586
158 Raşet Metel A.g.e S.218
159 Cumhuriyet 8.6.1937
160 Sabiha Gökçen Atatürk’ün İzinde Bir Ömür Böyle Geçti, Hazırlayan:Oktay Verel, Ankara, 1982, s.356-57
161 Cumhuriyet 11.6.1937
162 Özel Şahingiray A.g.e., S.507
163 Cumhuriyet 14.6.1937
164 Cumhuriyet 20.6.1937
165 Raşet Metel A.g.e., S.218, Özel Şahingiray A.g.e., S.632
166 Raşet Metel A.g.e., S.218
167 Raşet Metel A.g.e., S.218
168 Özel Şahingiray A.g.e., S.655
169 Özel Şahingiray A.g.e., S.655
170 Özel Şahingiray A.g.e., S.655
171 Özel Şahingiray A.g.e., S.694
172 Cumhuriyet 4.2.1938 ;Özel Şahingiray A.g.e., S.699
173 Cumhuriyet 2.6.1938
174 Özel Şahingiray A.g.e., S.736
175 Cumhuriyet 20.1.1938
176 Server Ziya Meramlı, “Atatürk ve Savarona”, Tarih ve Coğrafya Dergisi, Cilt II, Sayı 9-10, 10 Kasım 1959 S. 244-245
177 Raşit Metel: A.g.e., S.162; Eser Tutel: “Atatürk’ün Yatı Savarona”, Bütün Dünya, Sayı 11, Kasım 2000, S.95-100
178 Cumhuriyet, 30 Mart 1938
179 Özel Şahingiray: A.g.e., S.728
180 Muhterem Erenli: Atatürk, İstanbul, 1981, S.41
181 Cemal Granda: A.g.e., 1973, S.382
182 Raşit Metel: A.g.e., S.164
183 Ruşen Eşref Ünaydın: A.g.e., S.9
184 Özel Şahingiray: A.g.e., S.9
185 Cumhuriyet:, 10 Temmuz 1938; Ulus, 10 Temmuz 1938; Tan: 10 Temmuz 1938
186 Raşit Metel: A.g.e., S.164
187 Cemal Granda: A.g.e., S.383
188 Eser Tutel, Gemiler Süvariler İskeleler, İstanbul, 1998, S.68
189 Lord Kinros: Atatürk Bir Milletin Doğuşu, İstanbul, 1972, S.743
Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Eren Akçiçek, Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Namık Kemal Menteş Gastroenteroloji Kliniği, Bornova, İzmir, Türkiye. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 2005 Cilt 22, Sayı(1-2): 1–12
