News
News
Haritanın mekansal bilgilerin iletilmesindeki en büyük üstünlüğü (örneğin bir fotoğraf ya da resme göre) ilgili bölgede yer alan topografik objeleri belli matematik kurallar çerçevesinde gösteriyor olmasıdır. Bu matematik kurallardan en önemlisi harita ölçeğidir. Ölçek basit olarak “haritadaki iki nokta arasındaki bir uzunluğun (s’), aynı yolu izleyen bu iki nokta arasındaki doğadaki gerçek uzunluğa(S) oranı (s’/S)” biçiminde tanımlanır.
Ancak buradan elde edilecek değer haritalar için 1(bir) den küçük olur. Bunun yerine ölçeğin aşağıdaki biçimde ifade edilmesi anlaşılması bakımından daha kolaydır.
1:M
Buradan kolayca anlaşılacağı üzere M ile gösterilen değer S:s’ dür. M değeri “ölçek faktörü”, “ölçek değeri” ya da “modül” olarak adlandırılmıştır. Dolayısıyla M sayısı, arazideki gerçek doğa uzunluğunun aynı uzunluğu haritadaki değerinden kaç misli daha büyük olduğunu gösteren bir sayıdan başka bir şey değildir. Bu özellikten yararlanılarak haritadan cetvelle alınan bir uzunluğun arazideki değeri, bir çarpma işlemi ile kolayca bulunabilmektedir. Örneğin 1: 100 000 ölçekli bir harita için M=100 000 dir. Bu haritada iki nokta arasındaki ölçülen 12,3 cm’lik bir uzunluk gerçekte 12.3×100 000=1 230 000cm ya da 12 300m ya da 12.3 km(12 kilometre 300 metre) dir
Yukarıda açıklanmaya çalışılan biçimde hesaplar ancak harita ölçeği yeteri kadar büyükse yeterli doğrulukta sonuçlar verir. Bu ölçek sınırı 1:10 000 olarak kabul edilmektedir. 1:25 000 ve 1:1 000 000 arasında ölçeğe sahip haritalarda ise bu anılan ilişki ile ulaşılan sonuçlara şüphe ile bakmak gerekir. Bu ölçeklerde bu şüphenin temel dayanağı, haritada yer verilmiş olan topografik objelerin genişliklerinin haritanın okunaklı kalmasını sağlamak üzere abartılarak (daha genişmiş gibi) gösterilmesi zorunluluğu vardır. Aksi takdirde, örneğin 10m genişliğindeki bir karayolu 1:100 000 ölçekli haritada 0.1mm genişliğinde bir tek ya da çift çizgi işaret ile gösterilmesi gerekir ki, bu hem çizim tekniği, hem matbaacılık tekniği açısından mümkün değildir. Diğer taraftan böyle bir işareti insan görme organı da algılamayacaktır. Şüphesiz ölçek küçüldükçe sorun daha da büyür. Bu bağlamda aynı yolun 1:1 000 000 ölçekli haritada 0.01mm genişliğinde gösterilmesi gerektiğini düşünmek yeter. Burada olayı biraz daha somutlaştırmak için bu yolun her iki topografik haritada da genişliği 0.5mm olan iki paralel çizgiden oluşan bir işaretle gösterildiğini varsayalım. Bu durumda yol 1:100 000 ölçekli haritada arazideki gerçek değerine göre 5 misli (0.5×100 000mm=50m), 1:1 000 000 ölçekli haritada 50 misli (0.5×1 000 000mm=500m) geniş gösterilmiş demektir.
Ayrıca alansal topografik objelere ait sınırlar, dere ve ırmaklar yine ölçeğe bağlı olarak gerçek uzunluklarından daima daha kısa olarak topografik haritalarda gösterilirler. Bu kısalmanın nedeni ilgili sınırlar üzerindeki ufak girinti ve çıkıntıların haritada düzletilerek (basitleştirilerek ya da yumuşatılarak) gösterilmesi zorunluluğudur.
Ölçekle ilgili diğer bir sorun, atlaslarda ya da yazılı basında kullanılan küçük ölçekli (ölçekleri 1:1 000 000 dan daha küçük olan haritalar) haritaların geometrik iskeletini oluşturmakta kullanılan kartografik projeksiyonlar nedeniyle zorunlu olarak meydana gelen büyüklük değişmeleridir. Burada söz konusu büyüklükler ile, yerküre üzerinde herhangi iki nokta arasındaki uzunluklar, herhangi bir bölgenin alan değeri ya da herhangi iki doğrultu arasındaki açılar kastedilmektedir. Örneğin Merkator projeksiyonuna göre yapılmış tek parça bir Türkiye haritasından, ülkenin en güneybatı ve en kuzeybatı noktası arsındaki kuş uçuşu uzaklık yaklaşık 1.3 katı büyük alınır. Bu değer gerçekte 1697 km iken, haritadan 2187 km alınacaktır. Burada anılan Merkator Projeksiyonu ismini 1512-1594 yılları arasında yaşamış ve yerkürenin bir çok bölgesine ait harita yapmış olan Gerhard Mercator’dan almaktadır. Aynı projeksiyonda ise Türkiye’nin alanı yerküre üzerindeki gerçek değerinden yaklaşık 2 misli büyük gözükecektir. Bu nedenlerle küçük ölçekli haritalardan büyüklük elde etmek, ancak küçük ölçekli bir haritanın yapılmasında zorunlu olarak kullanılan kartografik projeksiyonların matematik esaslarını bilen uzmanlar tarafından gerçekleştirilebilir. Buna karşın sade vatandaş haritadan değer alırken şüpheci davranmak zorundadır.
