Arthur Cravan
Fransa'da bir serseri: Arthur Cravan
"Bir adam hatırlıyorum. 1887 yılında, dünyaya Lozan adlı bir kentten gelen. Fabian Avenarius Lloyd adıyla ayak bastığı yerin yüzünü Arthur Cravan olarak terk eden. Halasıyla evli olduğunu öğrendiği anda öz babası olarak kabul ettiği Oscar Wildea Dünyanın Kralı unvanını veren. Boksla başladığı spor hayatına şiirle devam edip şiirle başladığı sanat hayatını boksla sürdüren. Manşeti Zafer bir Skandaldır! olan ve içi, kolaj, şiir, makale ve hakaretlerle dolu. "Şimdi" adlı bir dergiyi tek başına hazırlayıp Paris sokaklarında el arabasıyla satan. Dadaizm öncülerinin hayranlık ve korkuyla izledikleri bir adam. Düzenlediği tek kişilik gösterilerde izleyicilere kurusıkı tabancalarla ateş eden ve gösteri afişlerine şöyle yazmış bir adamı hatırlıyorum:
Gelin ve Şair Arthur Cravanı görün (Oscar Wildeın yeğeni)!
Boks Şampiyonu, İki metre ve 125 kilo!
Konuşacak, Dövüşecek, Dans edecek, Soyunacak
Ve sözleri bittiğinde intihar edecek!
Şair dediğin, otuz yaşında kanserden ölmeli! cümlesini Şimdinin kuytu sayfalarından birine yazıp 31 yaşında Meksika Körfezinde kaybolan Arthur Cravanı hatırlıyorum. Hatırladıkça da Kaldırım Destanı nın girizgâhını düşünüyorum:
Dünyanın en büyük kabadayısı, en çevik, en kuvvetli adamı...
Doğuştan Şair,... Halterci,... Kahırkeş,...
Dünyanın en mert ve sadist insanı... Tespihi iki kilodur.
Allah onun çektiklerini bir taş parçasına çektirmesin.
Sonra bir de Cravanın Hiya! adlı şiirini hatırlıyorum:
" Viyanada olmak istiyorum. Kalkütada!
Bütün trenlere ve bütün gemilere binmek
Bütün kadınlardan girip bütün yemeklerden çıkmak istiyorum..."
***
Geçtiğimiz yüzyılın başında sadece Fransanın değil tüm dünyanın en önemli yazarlarından Andre Gide, posta kutusuna gelen mektupları alıp çalışma odasına gittiğinde neyle karşılaşacağını henüz tam olarak bilmiyordu. Genç yazarların şiirleri, hayran mektupları ve kınama yazıları ardından arkadaşı olan Arthur Cravanın kısa mektubuyla karşılaştı. Sayın Gide, rahatsız ettim ama boksu edebiyata yeğlediğimi bilmenizi isterim
diyordu Cravan mektubunda. Gide muhtemelen gülüp geçti bu nota, çünkü Cravan böyle acayiplikleriyle meşhur bir insandı. Kimsenin aklına gelmeyecek sorular soran, kimsenin yapmayacağı şeyleri yapan; eğlenceli bir serseri, ciddiyetsiz bir alkolikti, ya da aklınıza gelebilecek tüm kötü sıfatları taşıyordu üstünde. Ama şairdi, hatta yüzyılın başında Fransanın yaşayan en önemli şairleri arasında gösteriliyordu ki, işte sadece bu bile mektubun ciddiyetini ortaya koymaya yeterdi.
Bu mektup geldi ansızın aklıma ve sonra da Arthur Cravan... Sonra uzun uzun onun hayatını düşündüm, galiba büyük şair böyle ansızın insanın aklına gelen kişiydi... Ve sonra onu zamansızca anmak kaçınılmaz oldu...
Andre Gide'in o gün o mektubu ne kadar ciddiye aldığını hep merak ettim. Oturup Cravana ne yanıt yazdığını bilmek isterdim mesela... Hatta 23 Nisan 1916 tarihinde Fransada düzenlenecek olan garip boks maçının afişiyle karşılaştığında ne hissetti... Çünkü Fransa'da bir şair elden gidiyordu...
1908 yılında ilk kez, bir siyahi Dünya Ağırsiklet Boks Şampiyonu olmuştu. Tüm dünyanın ayakta alkışladığı bu başarı Amerikan halkını tedirgin etmişti. Çünkü yasalar köleliği çoktan kaldırmış olsa bile Amerikan halkının ortak bilincinde siyah ırk hâlâ köleydi. Jack Jackson adındaki bu adam ırkının musallat olan kötü yazgıyı kırmış ve tüm baskı ve engellemelere rağmen altın kemeri beline sarmıştı. Hatta bu kemer 14 yıl belinde kalacaktı Jacksonın. Ama bu kemer zaten tetikte bekleyen ve başarısını hazmedemeyen beyaz ırkı daha da bir ateşlemişti. Hiçbir beyaz onu alkışlamadı. Hatta engel olmak için yoluna hep sorunlar çıkardı. Sydneyde çıktığı maçın 14. raundunda polis ringe çıkarak maçı bitirmişti. Sebep belliydi. Jacksonun bir beyaz boksörü linç etmeye kalktığını düşünüyordu polis, ama Jackson sadece bir sporcu olarak ringdeydi. Kazanmak için de rakibini yumrukluyordu. Jackson iki ırkı kaynaştırmak için iki defa beyaz kadınlarla evlendi ama kimseye yaranamadığı gibi bu evlilikler sonucunda kendi yandaşlarını da kaybetti. Karısıyla yolculuk yaparken uydurma bir bahane ile tutuklanmasının ardından ülkesi Amerikayı terk etti ve Fransada yaşamaya başladı. 1916 yılında kendine alenen meydan okuyan Arthur Cravan adındaki şairin çağrısını kabul edip ringe çıkacaktı. Her şey hazırlanıp beklenen gün geldiğinde; ringin bir köşesinde altın kemer sahibi eski bir dünya şampiyonu, diğer köşesinde ise kabul edildiği tüm akımları reddeden ve artık şiiri bırakmış bir şair; Arthur Cravan duruyordu. Hakemin işaretiyle maç başladı. Maçın daha birinci raundu bitmeden şair kan içinde kalmıştı. Jacksonun sert bir yumruğu eli ringin ortasında sendeledi ve yere yığıldı. Rakibine doğru dürüst bir yumruk bile atamamıştı daha. Kaşı açılmış dudakları patlamış bir halde yerde yatarken gözlerini aralayıp baktığında hakemin başında saydığını gördü. Hakemin işareti ile başlayan bu mücadele şairin nakavt olmasıyla son buldu. Jackson yenginin şarkılarını söylerken, Cravan kendisini sedyeye bindirmeye çalışan sağlık görevlilerine tavşanlar hakkında ipe sapa gelmez fikirlerini anlatıyordu.
Kanlar içinde sedyeyle ringin dışına alınırken taraftarların alkışladığı, yuhaladığı, bağırdığı insan aslında 22 Mayıs 1887 tarihinde Avrupanın en önemli kentlerinden biri olan Lozanda iki çocuklu orta sınıf bir ailenin ikinci oğlu olarak dünyaya gelen Fabian Avenarius Lloyd idi. Arthur Cravan onun isimlerinden biriydi sadece. 1912 yılında sevgilisi Renee Bouchet için almıştı Arthur Cravan ismini. Bouchet, Fransanın küçük bir kasabası olan Cravansta dünyaya gelmişti ve onun geldiği kasabanın anısını yaşatmak için şaire soy isim oldu bu kasabanın adı.
İsviçre vatandaşı olarak gözüktüğü yıllarda vatandaşlığın, devletin bir insana verdiği kimliklerin, ulusalcılığın ve millet kavramının saçmalığını insanlara göstermek için tam yirmi ayrı ülkenin vatandaşı oldu. Ama yirmi ayrı insan olarak değil, tek bir insan olarak. Bu vatandaşlıkların ne kadarı gerçek şu an bilmiyoruz. Çünkü, şairlik ve boksörlük yanında Cravanın birçok sahte kimliği, pasaportu ve belgeleri olduğu biliniyor. Hatta bu sahte belgelerle Birinci Dünya Savaşının devam ettiği yıllarda Avrupa ve Amerika kıtalarını boydan boya dolaşmış ve her gittiği ülkenin vatandaşı olarak kendini görmüştü. Aslında yapmak istediği tek bir ülkeye ait olmadığını herkese kanıtlamaktı. Çünkü o bir dünya insanı olmak istiyordu. Bir bilinmez gibi oradan orayı dolanarak; insanların acılarına tanıklık etmek, insanların yaşamlarını birinci elden görmek istiyordu.
Fransız'da bohemlerin arasına girmek için şairler, yazarlar hatta okurlar can atarken, o onlardan kaçmak için ellinden geleni yapıyordu. Cravan her yerde aynı şeyi haykırıyordu. Sanatın yararsız ve ölü olduğunu, çürümüş bir toplumun dışavurumu olduğunu ve yerini kişisel eylemin alması gerektiğini
Birinci Dünya Savaşı huzur içinde yaşayan Avrupanın üzerine bir karabasan gibi çökmeye hazırlanırken sanatı tekelinde bulunduran burjuva bohemler olup bitenle hiçbir şekilde ilgilenmiyor ve sanatsal çalışmalarına devam ediyordu. Sanat, dünyadan yavaş yavaş kopuyordu sanki. Bu süreçte Cravan dünya ile olan ilişkisini kesmedi. Savaş nasıl dünyanın üzerine çökmüşse, Cravan laneti de sanat ve sanatçılar üzerinde bir karabasandı. Zaten onun şiiri bıraktığı yıl Hugo Ball ve arkadaşları 5 Şubat 1916'da İsviçre'nin Zürih kentinde Cabaret Voltairei açmışlardı. Avrupanın birçok ülkesinden akın akın sanatçıların geldiği bu lokalde Arthur Cravanın bireysel anlamda sanata yağdırdığı lanet teorize edilecek ve sanatçılar arasında gerçekleşen bir eylem hareketine dönüşecekti. Daha sonra kendilerine Dadaist, hareketlerine de Dadaizm diyecek olan bu sanatsal örgütlenme içine Cravanı almak istese de o bu kavramın da altına girmeyi reddedecekti. Çünkü o anarşistti ve bayrağın olduğu bir yerde kimse anarşizmden söz edemezdi. Bu bayrak Dadaistlerin bayrağı bile olsa
1916 yılında sanatı ameliyat etmeye çalışan Dadaistlerin arasına da katılmayan Cravan, yazdığı şiirlerinde gelenlikle kaba bir coşkuyu kullandı. Provakatif yanı ağır basan bu yapıtlar anarşist olduğu kadar didaktikti ve sosyal olaylardan bahsediyorlardı. İlk olarak Bretonun ve Breton çevresindeki entelektüel dünya farkına vardı onun ve Cravan adındaki bu adamın kim olduğunu araştırmaya başladıklarında karşılarına garip bir isim çıktı; Oscar Wilde
Cravan, Cravan olmadan önce Oscar Wildeın karısı Mary Lloydun yeğeniydi. Eşcinselliği Paris çevresinde nam salmış bile olsa o halasının evlendiği adama hayranlığını hiç gizlemedi. Hatta bazı yazılarının altına biraz da pervasızlıkla kendi ismi yerine Oscar Wilde imzasını attı. 1913 yılında yazdığı bir yazıya yine Oscar Wilde imzası atması biraz tartışma da yarattı. New York Times, Wildeın Cravanın bir yazısından hak iddia ettiğini yazması durumu biraz karıştırsa da, yerel çevreler onların hiç karşılaşmadıklarını savundular. Cravanın Oscar Wilde hakkında söylediği sözler de hiç karşılaşmamış olmalarının imkansız olduğunu gösteriyor sanki.
"Oscar Wilde'a hayrandım, çünkü iri bir hayvanı andırıyordu; sadece bir su aygırı gibi sıçarken hayal edebiliyordum onu ve bu imge doğruluğu ve saflığıyla büyülüyordu beni
" diyordu eniştesi hakkında Cravan.
Renee Bouchet için ismini değiştirse de onunla evlenemedi Cravan, 1918 yılında Mina Loy ile evlenene kadar da bekar yaşayacak ve Fransayı yazdıklarından çok yaptıklarıyla sarsacaktı.
Sadece kadınların davetli olduğu bir konferans düzenledi ve konferansta çırılçıplak soyundu, özellikle basına ve yakın arkadaşlarına ağır hareketler ettiği için insanlar tarafından reddedildi. Boksör olması Jack Johnsona sökmese de Fransanın sanat ortamında epey bir işene yarıyordu, çünkü hakaret ettiği insanların hiçbiri kendisine karşı gelemiyor, gelenleri de dövüyordu. Bunların hepsini sarhoşken yapıp sarhoşluğa sığınsa da Cravanın ruhu aslında yaşadığı her şeyi reddediyordu. Zekasıyla, şiiriyle insanları etkilediği gibi yaptığı her şey de takip ediliyordu. 1914 yılında düzenlediği bir konferansın afişinde gelenlere küfredeceğini ve sonra da onlar için dans edeceğini yazıyordu. Ve konferans salonu yine de tıklım tıklım dolmuştu. Gelenlerin hepsine küfür etti önce, ağza alınmayacak küfürleri, hakaretleri peş peşe sıralıyor ve kendinden geçmiş sanat izleyicileri Cravanı hayranlıkla izliyorlardı. Ardından da afişte yazdığı gibi dans etmeye başladı Cravan. Aslına bakarsanız o Fransa ile, onun sanata bakışıyla, insanların sanattan bir şeyler beklemesiyle ve ünlü olduktan sonra insanların yaptığı her şeyin sanatsal bir değer taşıyacağıyla kaba ve göstermeci bir şekilde dalga geçiyordu. Kimseye hesap vermiyordu. İçiyor, sağa sola kurşun sıkıyor, dans ediyor, çırılçıplak soyunup insanlar arasında dolaşıyor ve hep alkışlanıyordu. Ama bunları yapmadığı zaman da sadece kendinin şiirlerinin olduğu bir dergi çıkartıyordu. Çıkarttığı dergiyi üç tekerlekli bir el arabasıyla sokaklarda şiirci geldi diye seslenerek satıyordu Cravan. Sadece sanatçılara değil, herkese satıyordu dergisini ve sattığı herkesi de küçük bir deftere kayıt ediyordu. 1918 yılında karısını tatil için Meksika sahillerine yolladı ve ardından geleceğinin sözünü verdi. Önce tuttuğu kayıt defterini çıkardı ve yazan adreslerin hepsini tek tek dolaştı. Sattığı dergilerin parasını ödeyerek hepsini geri aldı. Tüm dergileri topladıktan sonra hepsini bir çuvala koyup yola çıktı. Atlas okyanusunun kıyısına geldiğinde, dergileriyle birlikte bir tekneye bindi ve karısını gönderdiği Meksikaya doğru kürek çekmeye başladı. Bunun bir intihar olduğunu biliyordu. Ama karısına geleceğim diye söz vermişti ve oraya gitmek için yola çıktı. Yolda ölen birine kimse darılamazdı elbette. Fransız entelijansiyası ve dünya ondan bir daha hiç haber alamadı. Yarattığı ve yazdığı ne varsa hepsini toplayıp gitmişti ve geride yaşamın dan ve anılarından başka bir şey bırakmadı. Çünkü sanat dediği gibi gereksizdi ve şiirlerine insanların gereksinim duymayacağını biliyordu.
***
Arthur Cravan'dan;
(Çevirisini Selahattin Hilav'ın yaptığı bir dergisinde şunları buyurmuştur)
~ hemcinsim olduğunu söyleyen gelsin de yüzüne tüküreyim. Kimse benim sanatıma eşlik edemez. Çünkü kendisine tapındığım ve içine sıçtığım için benim sanatım sanatların en güçlüsüdür.
~ ve kalbim, tutkusundan taş devri çıplaklığını yaşıyor. Ehlileşmek istemiyorum. Çünkü aralıksız heyecanlıyım.
~ dünyanın bütün lokomotifleri aynı anda düdük çalsalar, çaresizliğimi dile getirmezler. Ben, belki de hiçbir şey olamamışların kralıyım. çünkü herhangi bir şeyin kralı olduğumdan adım gibi eminim.
~ ben ki biri keman çalsa yaşama hırsıyla dolar taşarım; kendimi zevkten öldürebilirim; bütün kadınlar için aşktan ölebilirim; bütün şehirler için gözyaşı dökerim. Buradayım, çünkü hayat için bir çözüm yolu yok.
~ şunu iyice bilin ki sanat burjuvalarındır. burjuva derken şunu anlıyorum: imgesiz bir adam.
~ sayın Andre Gide, kusura bakmayın, rahatsız ettim ama boksu edebiyata yeğlediğimi size açıklamam gerekiyordu.
Kaynak: Vatan Kitap, Kitap Vitrini, Ekşi Sözlük