İpekböcekçiliği

İPEKBÖCEKÇİLİĞİNİN ÖNEMİ VE TARIMDAKİ YERİ Dünyada eKonomiK anlamda 15 kadar ülkede ipekböcekçiliği yapılmasına karşılık ipek, çok sayıda ülke tarafından tüketilmektedir. Türkiye, koza ve ham ipek üretimin de 10. ve 11. sıraları almaktadır. İpekböcekçiliği ülkemizde yardımcı bir tarım kolu özeliiğindedir. Kırsal alanda işsiz liğin önlenmesi ve tarımsal gelirin daha dengeli dağılmasında önemli derecede etkili olmaktadır. Genei bir deyimle dut ağacının yetiştiği her yerde ipekböcekçiliği yapmak mümkündür. Bu nedenle, ülkemizin büyük bir bölümünün dut yetiştiriciliği açısından uygun bir iklime sahip olması bu konuda avatajımızdır. Türkiye'de 1985 yılı ilkbahar besleme döneminde 41 ilde, 2181 köyde, 46.642 çiftçi ailesi, 71.016 kutu ipekböceği tohumunu beslemeye almış ve 1.811.407 kg. yaş koza üretmiştir. İpekböcekçiliğinin yoğun olarak yapıldığı 11 il, Türkiye toplam yaş koza üretiminin % 91.6 sim oluşturmaktadır. Bursa ve Bilecik toplam üretimin % 52 sini gerçekleştirmektedir. Bu illerimizde 20.064 çiftçi ailesi ipekböcekçiliği yapmaktadır. İPEKBÖCEĞİ TOHUMLARININ İNFİCARI (FIŞKIRMA) - İpekböceği tohumları satın alındıktan hemen sonra bekletilmeden fışkırtmaya alınmalıdır. - Fışkırtma yerinde duman ve zehirli gaz olmamalı sigara içilmemelidir. - Fışkırtılacak tohumlar, temiz ve mazbut bir odada inficar çerçevelerine veya üst bez yırtılarak kendi kutularına yayılmalıdır. - Odada termometre ve higrometre bulundurularak sıcaklık ve nem kontrol edilmelidir. - Fışkırtma süresince odada sıcaklık 24-25'C de tutulmalı ve bu sıcaklık gece-gündüz değişmemelidir. - Fışkırtma süresince oda nemi %80-90 civarında 1 nün için soba üzerinde ağzı açık kaplarda su bul devamlı ıslak bezler aşılmalıdır. - 6. ve 7. günlerden tohum fışkırıncaya kadar,! ağarmcaya kadar akşamları karanlık başlamasından lOa dınlatılmalıdır. - Tohumların rengi ağardıktan sonra üzerine deHdi kağıt veya iri delikli tül konulmalıdır. ıdır. Bu- ve oda içine 104 den gün - Fışkırma genellikle günün erken saatlerinde olur. Tohumların büyük kısmı fışkırdığmda örtü üzerine kıyılmış dut yaprağı konulmalı 1-2 saat beklenerek dut yaprağı üzerine çıkıp yemeye başlayan böcekler besleme yerine alınmalıdır. Daha sonra çıkan böceklerde aynı şekilde alınarak ayrı olarak beslenmelidir. İPEKBÖCEĞİ BESLEME EKİPMANLARI Polihibrit ipekböceğinin bir kutusu için 25-30 m2 lik bir alana ihtiyaç vardır. Bu alan en iyi şekilde böcek beslenen yerin ölçülerine uygun (1 m x 2m) (1 m x 3m) boyutlarda hazırlanacak kereveterlerle temin edilir. (1m x 3m) boyutlarında 4 veya 5 katlı iki sıra kerevet bir kutu ipek-böceği için yeterli olacaktır. Bunlar yerden ayaklı seyyar veya tavandan askılı olabilir. Katlar arasında 40 cm. yükseklik olmalıdır. Kerevetlr üzerine böceği yayabilmek için ambalaj kağıdına veya gazete kağıdına, küçük yaşlarda böceğin üzerine örtmek için parafinli (yağlı) kağıda ihtiyaç vardır. Yaş değişmelerinde kirlenen yatakların alınması için değişen (2mm-20mm) ölçülerde ağ veya delikli kağıtlar, ısıtma cihazları, ıslak kum ve çarşaflar, aspiratör, ısı ölçmek için termometre, nem ölçmek için higrometre, yaprak kesme bıçakları ve tahtası, yaprak taşıma sepetleri, yaprak taşıma ve saklama için örtüler gerekli malzemeleri teşkil etmektedir. BESLEME ODALARININ HAZIRLANMASI VE DEZENFEKSİYONU Beslemeden en az 10 gün önce başlayarak bakım ve beslemede kullanılacak yerlerin ve malzemelerin tamiri, temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi gerekmektedir. Besleme odalarının duvarları kireç veya kireç-göztaşı karışım ile badana yapılmalı, taban tahtaları sodalı su ile yıkanmalı, kullanılacak malzemelerde aynı şekilde yıkanarak güneşte kurutulmalıdır. Göztaşılı su ile (1 teneKe ılık suya l kg. göztaşı) odanın tabanının ve kullanılacak malzemenin yıkanması faydalıdır. En iyi netice veren dezenfektan Formaldehit (FORMOL) olup piyasada % 37 lik kesafetinde satılmaktadır. 1 litre formaldehit 11 it su iie karıştırılırsa % 3 lük formaldehit solüsyonu hazırlanmış olur. Buda pulvarizatörlerîe 1 kutu ipekböceği beslenecekse besleme odasına, besleme ekipmanlarına ve biryıi önce hastalık görülmüşse çevreye püskürtülür. Püskürtmeden sonra oda sıcaklığının en az 5 saat 25°C nin üzerinde munatazaedilmesi gerekir. Bu işlem beslemeden 4-5 gün önce bitirilmelidir. Formaldehit ile denezteksiyon besleme ortamında böcek yokken yapılmalı, ilaçlama yapan şahıs buharlı gazlara karşı maske kullanmalı veya burun ve ağzını ıslak bir tülbentle kapamalıdır. İPEKBÖCEĞİ BESLEMESİNDE ÇEVRE ŞARTLARI ISI: İpekböceğinin gelişmesinde hayati bir rol oynar. İpekböceğinin normal gelişmesi için optimum ısı 20°C ile 28°C arasındadır. Küçük yaştaki larvaları ısıya karşı nisbeten daha dayanıklı ve kuvvetlidirler. Isıtmada toz ve zehirli gaz çıkartan ısıtıcılardan kaçınmalı soba ve elektrikli ısıtıcılar kullanılmalıdır. NEM: Çok kuru şartlar altında yapraklar hızla solar ve uygunsuz hale gelir. Çok fazla nem ise büyük yaşlarda hastalıkların ortaya çıkışını kolaylaştıran şartları yaratır. HAVA: Böceğin solunumundan dolayı CO2 gazı yatağa ve besleme odasına yayılır. Bu yüzden besleme odaları gündüz saatlerinde cere-yansız olarak havalandırılma!ıdır. Küçük yaşlarda buna daha çok önem verilmelidir. IŞIK: Böcekler çok karanlığı ve fazla ışığı sevmezler. 16 saatlik loş ışıkta ve geri kalan sürede karanlıkta beslendikleri zaman larvanın uykusu yeknesak olur. İpekböceği Yetiştiriciliğinde Bazı Kriterler GELİŞME YAŞ (Gün) UYKU (Gün) YER (m2) ISI (°C) NEM (%) 1. 3.0 1.0 1.5 26-28 85 2. 2.5 1.0 3 26-28 85 3. 3.0 1.5 6 24-26 80 4. 4.0 2.0 15 24-25 75 5. 8.0 - 30 23-24 70 20.5 5.5 KÜNE YAS ALMA FİLE GENİŞLİĞİ(mm) YAPRAK MİKTARI(Kg) YEM BOYUT 1. 1 defa 2 1-2 1 cm2 2. 1 defa 2 2-3 3 cm2 3. 1 defa 10 15-20 5 cm2 4. 2 defa 5. 5 defa 20 20 80-90 450-525 Tam yaprak filiz Tam filiz şimal 550-650 İPEKBÖCEĞİNİN GELİŞİMİ Larva, fışkırmadan koza örmeye kadar geçen sürede ipekböceğine verilen isimdir. Larva döneminde ipekböceği geliştiği için 4 defa deri değiştirir. Deri değiştirmede yem yemeden en az 24 saat hareketsiz kalır. Bu devre UYKU devresidir. Uyku ve yaş: ipekböceği birbirini izleyen birkaç devre geçirir. İki uyku arasındaki süre (dut yapraklarını yeme ve gelişme,deri değiştirme, yeni bir deri oluşturma) bir yaş diye adlandırılır. İpekböceklerinin çoğu 4 uykulu 5 yaşlıdır. Heryaş ve uykunun süresi değişiktir. Birinci ikinci ve üçüncü yaşlar devresine genellikle genç ipekböceği devresi 4. ve 5. yaşlar devresinde ise gelişmiş ipekböceği devresi denir. 5. yaşın sonunda böceğin vücut ağırlığı yeni fışkırmış İpekböceklerinin yaklaşık 8.000-10.000 katıdır. Örneklemek gerekirse birinci yaşta 0.45 mg. olan bir böcek 5. yaşın sonunda 4.5 gr.a ulaşır. İPEKBÖCEKLERİNİN YEMLENMESİ Yemleme larvanın iştahına cevap vermelidir. Genellikle genç yaş ipek-böcekleri yaprağın yüzeyinden, gelişmiş böcekler ise yaprağın kenarından yer. İpekböceğinin her yaşı uygun bir şekilde 7 safhaya bölünür. 1- İlk yem safhası 2- Seyrek yem safhası 3- Orta yem safhası 4- Faal yem safhası 5-Gömlek değiştirmeden önceki safha 6- Son yemleme safhası 7- Gömlek değiştirme safhası Larvanın iştahı ilk yem safhasında iyidir. Seyrek ve orta yem safhasında iştahı ini sbeten azdır. En fazla faal yem safhasında yerler, sonradan son yemleme safhasına kadar iştahı artar. Daha sonra böcek hiç yem yemez ve gömlek değiştirme safhasına kadar devam eder. İpek-böceklerinin kâfi miktarda yaprakla beslenmelerine önem verilmelidir. SEYRELTME Böcekler ağırlık ve hacımca arttıkça besleme yatağındaki yoğunluk artar ve fazla kalabalık olma durumu ile karşılaşılır. İpekböceği özellikle küçük yaşta çok çabuk geliştiği için besleme sahasıda uygun bir şekilde arttırılmalıdır. Şayet ihtiyaç duyulandan fazla alan temin edilirse önemli miktarda dut yaprağı israfı ve yemleme için iş maliyeti artar. Rutubet ve ısı optimumdan yüksek olduğu zaman daha geniş bir saha tedarik edilmelidir. Geniş saha; besleme tablasında serbest hava sirkülasyonuna imkan verir ve yataktaki ısı ile nemin azalmasını temin eder. Bir kutu için gerekli en uygun besleme alanı, bir yaştan diğerine geçişte alanı iki katına çıkararak temin edilmelidir. Seyreltme genellikle yatak temizlendiği zaman yapılır. KÜNE ALMA Evvelce verilen dut yapraklarının, dışkıların.derilerin ve ölü böceklerin besleme yatağından kaldırılma işlemine Küne Alma denir. Bunların yığılması, ipekböceğinin sıhhatine zararlı ortamı oluşturur. Uykudan sonraki ilk yem verilmeden önce böceklerin üzerine ağ atılarak şeritvari kıyılmış az miktarda yaprak verilir ve böceklerin ağ üzerine çıkması sağlanır. 2 övün beslemeden sonra ağ kaldırılarak alttaki küne temizlenir. Bu temizlik küçük yaşlarda her uykudan sonra olmak üzere en az bir defa 4. ve 5. yaşlarda hergün sabah ve gün aşırı olmak üzere yapılır. Böylece daha sağlıklı bir şekilde büyüyen ve gelişen böceklere sahip olmak mümkündür.   UYKU ESNASİNDA YAPILMASI GEREKENLER Uyku durumunda bulunan böcekler yaprak yemezler ve sessiz bir oda ile kuru, temiz bir küne isterler. Uykuda bulunan ipekböceklerini hareketsiz ve baş ksımiarı dikilmiş durumda bulunmalarından kolaylıkla an-lıyabiliriz. Böcek uykuya geçmeden hemen önce künenin el ile parçalanarak kuruması sağlanır. Uyku esnasında sıcaklık optimum sıcaklıktan 1°C düşürülmelidir,oda fazla nemlendirilmemelidir.uyku dönemindeışık hafif ve tüm ortamda aynı olmalıdır. Uykudan sonraki ilk yemleme, böceklerin tamamına yakını uyandıktan sonra toplu olarak ince ve taze yaprak vermek suretiyle yapılmalıdır. Hastalıkları ve kırıklı böcek oluşumunu önlemek için, böceklerin tümü uykuya gittiği zaman üzerlerine el ile veya ince delikli elek ile taze olarak hazırlanmış sönmüş kireç tozu serpilmelidir. Sönmüş kireç tozu hem mikropları öldürücü hemde besleme yatağındaki fazla rutubeti elemine edici özelliğe sahiptir. Eğer kireç tozu besleme esnasında verilecekse böceklerin yaprağı tamamen bitirmesi beklenir ve daha sonra tatbik edilir. Yarım saat sonra üzerlerine ağ atılarak yemleme yapılır. Uygulamada dikkat edilecek husus böceklerin kireç tozu bulaşık yaprak yememeleridir. Kireç tozu sadece uyku esnasında uygulanacak ise 1 kutu için 4 kg., besleme esnasında (özellike 5. yaşta) kullanılacak ise 1 kutu için 15 kg. gereklidir. KÜÇÜK YAŞ (GENÇ) İPEKBÖCEKLERİNİN BESLENMESİ Genç ipekböceklerinin beslenmesi 3 yöntemle yapılır: 1- Parafinli Kağıt Altında Besleme 2- Kutuda Besleme a- Kapaklı Kutularda b- Kapaksız Kutularda 3- Toplu Halde Besleme Ülkemizde en yaygın olarak kullanılan Parafinli Kağıt Altında yapılan beslemedir. Parafinli kağıt, tabla içindeki besleme yataklarnın üstünde örtü olarak kullanılır. Esas gaye yataktaki nemi devam ettirmek ve buharlaşma yoluyla nem kaybını önliyerek yaprakları daha uzun süre taze tutmaktır. Yemleme günde 2-3 defa ile sınırlanır ve böylece yemleme için gereken iş miktarı azaltılmış olur. İyi kalite parafin kağıdı kullanılmalı, kağıtlar tekrar kullanıldığında yırtılmış veya kirli olmamalıdır. Yataktaki rutubetin muhafazası için kağıtların bir taraf ma çıta konabilir. Parafinli kağıt yemlemeden en az 30 dakika önce kaldırılmalıdır. Larva uykuyu gittiği zaman parafinli kağıdı kapamaya gerek yoktur. İlk üç yaşlarda, kıyılarak verilen dut yaprağı, böcek boyunun iki misli büyüklüğünde ve kısa sürede solup kurumadan kalabilecek genişlikte olmalıdır. Bu normal yemlemede yaprağın kare biçiminde kıyılıp hazırlanmasına dikkat edilmelidir. BÜYÜK YAŞ (GELİŞMİŞ) İPEKBÖCEKLERİNİN BESLENMESİ 4. ve 5. yaştaki böcekler nisbeten daha az rutubete ve ısıya ihtiyaç gösterir. Bunlar toplam yemin % 90-95 inin tüketildiği gerçek yaşlardır. Bunun için bu yaşlarda böceklere uygun seyreltme ve yemleme yapılmalıdır. Büyük yaş böceklere 24 saat içinde 4-5 yemleme yapılmalıdır. Küne alma işlemi, gün aşırı veya hergün 1 kez olarak uygulanmalıdır. 1-Tabla Beslemesi: Her besleme sehpasına 10 kadar tabla yerleştirilebilir. En uygun tabla ölçüleri 1.0 x 1.5 m.dir. Temizlik sık yapıldığından ve tablalar her yemleme için sehpadan indirildiğinden, gereken iş miktarı fazladır. Bununla beraber avantajlı yönü, sınırlı bir alanda daha çok böceğe bakabilme olanağı sağlamasıdır. 2- Kerevet Beslemesi: Kerevetler mümkün olduğu kadar çok böceğe bakılabilecek şekilde, odanın boyutlarına uygun ölçülerde 3-4 katlı olarak düzenlenir. Kat aralarındaki mesafe rahat çalışabilmek için en az 40 cm. olmalıdır. Temizlik ağlar ile yapılır. Tabla beslemesine nazaran avantajlı yönü tablaları çekip-çıkarma ve tekrar yerine koyma işleminin bertaraf edilmiş olmasıdır. Kerevet beslemesi az zahmetli ve az iş gerektirir. 3- Sürgün Beslemesi: Ülkemizde tahta veya beton zemin üzerine kağıt serilerek yapılmaktadır. Yer beslemesi olarak da adlandırılır. Böcekler 1-2 katta dallar üzerinde beslenir. Tarladan alınmış büyük sürgünler doğrudan doğruya böceğe verilir. Besjeme tablası genellikle'1 m eninde ve uygun uzunluktadır.İki kat ise katlar arasında 1 m açıklık bulunmalıdır. ' Olgunlaşan böceklerin kozalarını ördüğü ve besleyiciler tarafından tedarik edilen ve besleme yerleri üzerine yerleştirilen muhtelif malzeme ve şekildeki materyale ASKI adı verilir. Böcekhane ısısının; böceklerin askıya çıktıkları anda 22-23°C, neminin ise % 65-70 nisbetinde olması gerekmektedir. Olgun böceği; yem yemeyi kesmesinden, vücutlarının şeffaflaşmasından ve başlarını yukarı doğru kaldırarak bir şey arar halde görünmelerinden kolayca anlıyabilirir. Böcek ne çok erken nede çok geç askıya çıkarılmamalıdır. İyi bir askı, geniş yüzey ihtiva etmeli, hava sirkülasyonunu sağlamalı, ve uzun ömürlü olmalıdır. En sağlıklı askı plastik ondulin askıdır. Hatalı ve zayıf koza örme durumunu ortadan kaldıran uzun ömürlü, ekonomik bir askı çeşididir. Çavdar ve buğday saplarından şişe fırçası şeklinde hazırlanan çok ayaklı askılarda kozanın kalite ve miktarını arttırır özellikte olup memleketimiz için geçerlidir. Memleketimizde askı olarak hardal, katır kuyruğu, funda, su selvisi, süpürge otu ve pırnar gibi bitkiler kullanılmaktadır. Çam ve meşe dalları kullanılmamalıdır. Bir kutu ipekböceği için 50 adet Plastik Ondulin askı yeterli olmaktadır. KOZA HASADI Askıya çıkma ile pupadevresi arasındaki süre sıcaklık ve ipekböce-ği çeşidine göre değişir. Genellikle 23°C de 5 günde, 25°C de 4 gün içinae pupa naline geçerler. Bu geçiş devresinden hemen sonra pupa süt beyazı renkte ve çok yumuşaktır. Fakat 24 °C deki 3-4 günlük bir süreden sonra deri kahverengine dönüşür ve sertleşir. Düşük sıcaklık krizalitin olgunlaşmasını geciktirdiğinden böyle durumlarda odayı yeteri kadar ısıtmak gerekmektedir. Kural olarak kozalar, böcek askıya çıktıktan 7-8 gün sonra toplanır. Kozalar; pupalar henüz olgunlaşmadan hasat edilirse pupalar zarar görür ve kozaların içi kan ile lekelenir. Böyle kozalar düşük kaliteli ham ipek verdiklerinden fiatlarıda düşük olur. As-Kiaan sökülüp pazara getirilen koza Yaş Koza ismini alır. Yaş koza canlıdır. 18-20 gün kadar kendi haline bırakılırsa krizalit kelebeğe döner ve kozayı delerek dışarı çıkar. Koza hasadında, kullanılan askının çeşidine bakılmaksızın önce hasta ve ölü ipekböcekleri ile bozuk kozalar alınmalıdır. Hasaddan sonra kozaların pamukları alınmalı ve ala kozalar seçilerek pazara çıkarılmalıdır. KOZALARIN BOĞULMASI VE KURUTULMASI Kozaiarm pazarianmasmda yol ve vasıta bulunamadağı takdirde, kozanın boğularak kelebeklenmesi önlenir ve kuru koza halinde uygun zamanda pazarlanabilir. Bu işlemi, hasaddan bir kaç gün sonra, az miktarda kozalar için evlerde basit bir şekilde yapmak mümkündür. Büyük bir kazan içine bir sacayağı ve bunu aşmayacak kadar su konur. Bir elek veya kalbura doldurulan kozalar kazan içindeki sacayağı üzerine oturtulur. Kazanın üstü bir sini ile örtülür ve ocak yakılır, su kaynadıktan 20-25 dakika sonra kozaların içindeki krizalitler ölmüş demektir. Bundan emin olmak için, daha önce en üste Konan bir kaç çifte koza kesilerek krizalitin karın kısmı yarılır. Buradan çıkan mercimek tanesine benziyen parça katılaşmış ve rengi kiremit kırmızısına dönüşmüş ise krizalit ölmüş demektir. Bu işlemi tekrarlıyarak günde 15-20 kg. koza boğuiabilir. Boğma işleminden sonra kozalar 10-15 cm. kalınlığında gölge birye-re serilir ve önceleri hergün, sonraları haftada bir gün karıştırılarak kurutulur. Tamamen kuruduktan sonra ambalajlanarak kaldırılır. BUNLARI BİLİYORMUSUNUZ ? İpekkböceği Tohumunu Nereden Temin Edebilirsiniz? Tarım İl Müdürlükleri Koza Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (BURSA) Görükle Kooperatifi (BURSA) İpekböcekciliği Araştırma Enstitüsü (BURSA) Aşılı, Aşısız Dut Fidanını Nereden Temin Edebilirsiniz? Tarım İl Müdürlükleri, Fidan Üretme istasyonları (TOKAT-BİLECİK-DÜZCE- ELAZIĞ-ERZİNCAN) İpekböcekciliği Araştırma Enstitüsü Bir Kutu İpekböceği Beslemek İçin Ne Kadar Dut Ağacına İhtiyacınız Var? 10 kg. yaprak alınan 50-60 dut ağacı, bir kutu ipekböceği için gerekli olan 500-600 kg. dut yaprağı için yeterlidir. Bir Kutu İpekböceği Tohumundan Kaç Kg. Yaş Koza Elde Edebilirsiniz? İyi bir bakım besleme sonucu bir kutu tohumdan 30-32 kg yaş koza elde edebilirsiniz. Elde Edeceğiniz Kozayı Nerede Pazarlıyabilirsiniz? İlinize En Yakın Koza Tarım Satış Kooperatifleri Birliğinin Koza Alım Merkezlerinde; BURSA (Merkez), ANTALYA (Alanya), HATAY(Samandağı), BİLECİK (Merkez), İZMİR (Ödemiş), SAKARYA (Geyve)ve ESKİŞEHİR (Sarıcakaya). EDİRNE (Merkez)