Doğum Öncesi Gelişim – Gelişim Evreleri
Gelişimi farklı evrelere ayırarak incelemek, pratik nedenlerden dolayı gereklidir.
İnsanda doğum öncesi yaşam, "Prenatal Dönem" 40±2 hafta veya 9 ay 10 gün devam eder. Doğumdan sonraki evreye "Postratal Dönem" denir. Gelişim aşamalarının kolay anlaşılabilmesi için, bu iki dönem de bazı alt evrelere ayrılır.
Prenatal Dönem 28'er günlük 10 aya ayrılabilir. Bu 10 ay da üç ana bölümde incelenebilir.
Prenatal Dönem (Doğum Öncesi Dönem):
1- Ovum Evresi: Döllenme anında ikinci haftanın sonuna kadar.
2- Embriyo Evresi (Embriyon): Üçüncü haftadan sekizinci haftanın sonuna kadar.
3- Fetus Evresi: Üçüncü aydan doğuma kadar olan dönem.
Postnatal Devre (Doğum Sonrası Dönem):
1- Yeni Doğan Bebek (Neonate) : 0-4 hafta
2- Bebeklik: 4 hafta-2 yıl
3- İlk Çocukluk: 2-6 yıl
4- Son Çocukluk: 6-11 yıl (Kızlarda); 6-13 yıl (Erkeklerde).
5- Ergenlik: 11-20 yıl (Kızlarda); 13-20 yıl (Erkeklerde)
DOĞUM ÖNCESİ GELİŞİM
Tanımı ve Önemi
Gelişim çok boyutlu bir kavramdır. Dolayısıyla gelişim kavramının daha iyi anlaşılması için, alt kategorilere bölünmesi gerekir. Ancak bu kategorileme çabası, konunun çok yönlü ve karmaşık bir nitelik taşıması nedeniyle yapılması gereken teknik bir işlemdir. Genel olarak fiziksel, bilişsel ve psiko-sosyal olarak belirlenen gelişim alanları bir bütünün farklı görünümlerini oluşturmaktadır.
Yeni bir canlının yaşamı, döllenmiş yumurta ile başlar. Kadın üreme hücresi yumurta ile erkek üreme hücresi sperm birleşmesi olayına döllenme denir. Döllenme anında zigot oluşur ve yeni bir insanın ortaya çıkması için hazırlık başlar.
Normal zigotta 46 kromozom vardır. Bunlardan 23'ü kadından, 23'ü erkekten gelmekte olup, 22 çifti büyümeyle ilgili, diğer ikisi cinsiyet kromozomudur. Cinsiyet kromozomları kadınlarda (xx), erkeklerde (xy) şeklinde bulunmaktadır. Kromozomlar üzerinde bulunan ve organizmanın genetik yapı taşları olan genler, yeni canlının karakterini belirler.
Gelişim, çok yönlü karmaşık bir süreçtir. Bu sürecin sağlıklı olarak devam etmesini sağlamak için öncelikle gelişimin tüm yönlerinin betimlenmesi, tanınması gerekmektedir. Bu betimlemeyi ve incelemeyi kolaylaştırmak için psikologlar, gelişimi kendi içinde belli özellikler bakımından bütünlük taşıyan ve birbirleriyle de etkileşim halinde bulunan gelişim alanları ve dönemlerine ayırmışlardır.
Bu gelişim alanları genel olarak fiziksel, bilişsel ve psiko-sosyal olmak üzere gruplanmaktadır. Gelişim dönemleri ise genelde ortak özellikleri kapsayan yaş aralıklarıyla ifade edilmiştir. Bu dönemler, doğum öncesi, bebeklik dönemi (0-2 yaş), çocukluk dönemi (2-6 yaş), okul dönemi (6-12 yaş) ve ergenlik dönemi (12-18 yaş) dır. Ergenlik sonrasında yetişkinlik ve yaşlılık yılları değişik psikologlar tarafından farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır.
Bedensel gelişim, boy, ağırlık ve hacim artışı yanı sıra, vücudun sistemlerinin de kendilerinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek duruma gelmelerini de kapsar. Devrimsel gelişim ise bireyin vücudunu kontrol altına almada gösterdiği becerinin artmasıdır. Diğer bir deyişle, devrimsel gelişim, zihin-kas koordinasyonuna dayalı davranışların gelişimidir. Devrimsel gelişim için duyu organları, kas ve sinir sistemleri koordineli olarak çalışmak durumundadır.
Canlının en küçük parçası hücredir. Yaşam cinsel birleşme sırasında, babadan gelen spermin annenin yumurtasını döllemesiyle başlar. Tek bir döllenmiş hücre olan zigot, anne ve babanın genetik özelliklerinin tümünü taşır. Ancak belli bir genetik özelliğin bebeğe aktarılması, anne-baba genlerinin karşılıklı etkileşimine bağlıdır.
Genetik özelliklerin şifrelendiği taşıyıcılara kromozom denir. Kromozom hücre çekirdeğinde bulunur. Zigotta anne ve babadan gelen 2x22'şer çift kromozom her iki cinsiyette de aynıdır. Cinsiyeti belirleyen genetik yapı, erkek ve kadında da tek bir kromozomda bulunur. Ancak, yanlızca erkekte bulunan y kromozomunun, baskın gen olması durumunda bebeğin cinsiyeti erkek olur. Bir hücrenin her bölünüşünde, kromozom sayısı iki katına çıkar. Bölünmeden sonra oluşan iki yeni hücrenin, her birindeki kromozom sayısı, 2x 23'tür. Zigot yaşamının ilk dakikalarından itibaren mitosis adı verilen hücre bölünmesiyle çoğalmaya başlar. Döllenmeden sonra bir-iki haftalık döneme "dölüt" dönemi adı verilir. Bu dönemde, dölüt fallop borularından aşağıya inerek, uterusun (rahim) duvarına yapışır. Bundan sonra embriyo dönemi başlar.
Embriyo devri üçüncü haftadan sekizinci haftaya kadar sürer. Üçüncü aydan itibaren embriyo dönemi biter yerini fetüs dönemi alır. Dördüncü ayda fetüs daha da bebek şeklini alır. Dört ve beşinci aylarda organizmanın temel vücut yapısı tamamlanır. Beşinci ayın sonunda fetüs artık insan organizmasının temel yapısını olduğu kadar bir çok davranış biçimini de kazanmıştır. Altı aylığa kadar solunum sistemi, özellikle burun delikleri ve akciğerler güçlenir ve koordineli hale gelir. Fetüsün beyninin 28-30. haftalarda ya da 7-8 aylarda çalışmaya başladığı iddia edilmektedir.