Canlılarda Sinir Sistemi

Tek hücrelilerde belli bir sinir sistemi yoktur. Uyarıyı alma ve cevap verme olayı hücre sitoplazması tarafından sağlanır. Süngerlerde sinir sistemi yoktur. Fakat uyartılar kimyasal maddelerle iletilir. Hydra da özelleşmiş sinir hücreleri görülür. Sinir hücreleri birbiriyle bağlantılı olarak tüm vücudu sarar. Planarya da ip merdiveni şeklinde sinir sistemi vardır. Böceklerde ve halkalı solucanlarda ip merdiveni sinir siteminin gelişmiş hali görülür. Baş kısmında beyin görevi gören sinir hücrelerinden oluşan kümeye ganglion denir. Bu ganglionlar kendi başına hareket edebilirler. Örnek : Başı kesilmiş bir arının insanı sokması Tüm omurgalılarda merkezi sinir sistemi görülür. İNSANDA SİNİR SİSTEMİ A) Merkezi Sinir Sistemi Merkezi nöronlardan oluşur. Çevresel sinir sistemiyle getirilen bilgilerin değerlendirildiği ve uygun cevapların hazırlandığı yerdir. Uyarılar çift yönlü olabilir.2 kısımdır. İ) Beyin Kafatası içerisindedir. Balık ve kurbağalarda düz ve tek, diğerlerinde çift ve kıvrımlıdır. 3 kat zarla çevrilidir. Sert zar; kafatası kemiklerine yapışmış olan kalın bir zardır. Örümceksi zar; sert zar ile ince zar arasında yer alır. İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvısı (BOS) bulunur. Bu sıvı beyni şiddetli sarsıntı ve çarpmalara karşı korur. İnce zar; beyine yapışıktır ve kan damarları bulunur. Beynin dışında boz(dentrit), içinde de ak(akson) madde bulunur. Beyin 3 kısımdır. 1) Ön Beyin İki kısımdır. a) Uç Beyin (= Beyin kabuğu = Telensefelon) •İstemli hareketleri yaptırır. Düşünme, hafıza ve zeka merkezidir. Beş duyu merkezi bulunur. Bütün uyarılar en son buraya gelir. Boz madde (kabuk kısmı) ak madde içine çeşitli girinti ve çıkıntılar yaparak kabuk kısmının yüzeyini genişletir. Boz maddenin yapmış olduğu girintilerden en büyükleri rolando ve silvius yarıklarıdır. Rolando yarıyı ön beyni ikiye ayırarak beyin yarımkürelerini oluşturur. Silvius yarığı ise ön beyni loblara ayırır. Rolando yarığı ile ikiye ayrılan beyin yarımküreleri üst taraftan nasırlı cisim ve motor, altta ise beyin üçgeni ve duyu nöronlarının merkezi bulunur. b) Ara Beyin İki kısımdır. b-1) Talamus Kavşaktır. Bütün sinirlerin sinapsları bulunur. Gelen uyarılar beyin kabuğundaki merkezlere iletilir. b-2) Hipotalamus Sinir sitemi ile hormonlar arasındaki bağlantıyı sağlar. Su tuz dengesinin ayarlanmasını, sıcaklığın kontrolünü, karbonhidrat, yağ metabolizmasını, iştahı, açlığı, susuzluğu, kan basıncını, uykuyu, eşeysel gelişmeyi düzenler. Kısaca homeostasi merkezidir. ADH ve oksitosin hormonu üretir. RF ile hipofiz bezini hormon salgılaması için uyarır. 2. Orta Beyin İşitme ve görme reflekslerini kontrol eder. Göz bebeği açıklığını ve kas tonusunu ayarlar. Tonus, dinlenme halinde bile kasların biraz kasılı durmasını sağlar. Görme ve işitme merkezleri optik lopta bulunur. 3. Arka Beyin İki kısımdır. a) Beyincik Denge merkezidir. Kulaktaki yarım daire kanalları ile birlikte çalışır. Kasların düzenli çalışmasını sağlar. Balık, kurbağa ve sürüngenlerde düz ve tek kuş ve memelilerde çift ve kıvrımlıdır. b) Omurilik soğanı İsteğimiz dışında çalışan kalp, akciğer, mide vs...organların çalışmasını düzenler. Beyinle omurilik arasında kalan bölümdür. Beyin ile omurilik arasında köprü görevi görerek mesajların taşınmasında görevlidir. Dışında ak madde, içinde boz madde vardır.sinirlerin bazıları buradan çapraz geçer. (Soldan gelenler sağa, sağdan gelenler sola geçerler). Omurilik soğanı çarpma ve zedelenmelerde ölüme sebep olur. (Hayat düğümü) II) Omurilik Beyinden başlayıp omurga boyunca uzanan sinir demetidir. Nöronlardan başka, sinir dokusunun destek hücreleri olan nöroglia hücreleri de bulunur. Dış kısmı ak maddeden iç kısmı boz maddeden yapılmıştır. (Beyindekinin tersi) Beyne giden ve beyinden gelen uyarılara geçiş sağlar. Refleks kontrol merkezidir. Refleks, dıştan gelen bazı uyarılara karşı organizmanın oluşturduğu ilk ve en kısa istemsiz tepkidir. Refleksi oluşturan sisteme refleks yayı denir. Refleks yayı : Duyu nöronu – ara nöron – motor nöron – tepki organı Refleks: alınan uyarılar duyu nöronları ile omuriliğin arka köküne (dorsal kök=dorsal boynuz) getirilir. Ara nöronda cevap oluşturulur. Oluşturulan bu cevap ön kökte (ventral kök = ventral boynuz) bulunan motor nöronları ile efektöre iletilir. Daha sonra beyin bu işten haberdar edilir. İki çeşit refleks vardır. a) Doğuştan(kalıtsal) refleks : çoğu böyledir. Örneğin, aksırma, hapşırma, diz kapağına vurmayla oluşan refleksler, göz kapağının kısılması, yeni doğmuş bebeğin emme refleksi gibi... b) Sonradan kazanılan refleksler(Şartlı refleksler) : bir uyarının tekrarlanmasıyla kazandırılan reflekslerdir. Örneğin Pavlov’ un köpekleri... Duyu organlarından beyne ve beyinden kaslara giden bütün sinirler omurilikten çapraz geçerler. Bu sebeple beynin sağ tarafı vücudun sol bölümünü, sol tarafı da vücudun sağ bölümünü yönetir. B) Çevresel Sinir Sistemi Beyin ve omurilik dışında yer alan sinirler oluşturur. Bu sistem beyin ve omuriliği diğer organlara bağlayan sinirlerden oluşur. Sinirler ve gangliyonlardan meydana gelmiştir. İki kısımdır. I) Somatik Sinir Sistemi Duyu ve motor nöronlardan oluşur. Uç beyin ve beyincik kontrolündedir. İstemli hareketleri yaptırır. Duyu nöronları, iç ve dış çevreden gelen uyartıları beyin ve omuriliğe getirirler. Motor nöronları, beyin ve omurilikte oluşan değerlendirilmiş bilgilerin kas ve bezlere taşınmasını sağlarlar. II) Otonom Sinir Sistemi Motor nöronlarından oluşur. Orta beyin, omurilik soğanı ve omurilik tarafından kontrol edilir. İsteğimiz dışındaki olayları yaptırır. İç organlara iki çeşit sinir gider.. bunlar birbirlerine zıt çalışırlar. 1. Sempatik sinirler Organizma zor durumda kaldığı zaman etkilidir. Genellikle hızlandırıcıdır fakat sindirimi yavaşlatır. Sempatik sinirlerin çalışmasıyla kan basıncı ve kandaki glikoz miktarı artar, kıllar dikleşir, kan damarları daralır, terleme artar, kalp atışları hızlanır, göz bebekleri büyür. Kızma, hiddet, heyecan gibi durumlar sempatik sinirlerin aşırı çalışmasıyla ortaya çıkar 2. Parasempatik sinirler Beynin 3., 7. ve 10. sinirlerinden ve omuriliğin son kısmından çıkarlar. Sempatik sinirlerin aksi yönde etki gösterirler. Genellikle yavaşlatırlar fakat sindirimi hızlandırırlar.