İklim Elemanları

HAVA DURUMU : Belirli bir yerde kısa süre içerisinde etkisini sürdüren atmosfer olaylarıdır. Bir gün ya da bir hafta gibi kısa sürede oluşan atmosfer koşullarıdır. Günlük hava durumu sıcaklık, rüzgar, bulutluluk ve yağış gibi pek çok etmenin etkisi altındadır. İKLİM: Geniş bir alanda uzun yıllar içerisinde atmosfer olaylarının gösterdiği ortalama değere denir. Bu süre en az 30 - 35 yıldır. Bir yerde etkili olan iklim tipi kolay kolay değişmez. İklimi meydana getiren unsurlar şunlardır: 1. Sıcaklık 2. Basınç ve rüzgarlar 3. Nemlilik ve yağış 1. S I C A K L I K Yeryüzündeki sıcaklığın ana kaynağı Güneştir. Yeryüzü Güneş ışınlarını aldığı sürece ısınır ve sıcaklık artar. Güneş ışınlarını almadığı süre içinde ısı kaybı artar ve sıcaklık düşer. Isı ve sıcaklık birbirine yakından ilgili olan ancak nitelikleri farklı olan iki kavramdır. Isı: Bir enerji şeklidir. Herhangi bir cismin kütlesi içinde sahip olduğu toplam enerji miktarıdır. Sıcaklık: ısının şiddet birimidir. Cisimler ısı alınca sıcaklık dereceleri yükselir,ısı kaybedince sıcaklık dereceleri düşer. Sıcaklığın dağılımını etkileyen faktörler: 1) Güneş ışınlarının yere değme açısı 2) Yükseltinin sıcaklığa etkisi 3) Kara ve denizlerin sıcaklığı etkisi 4) Deniz (okyanus ) akıntılarının sıcaklığa etkisi 5) Nem oranının sıcaklığa etkisi 6) Rüzgarların sıcaklığa etkisi 7) Toprak ve kaya türlerinin sıcaklığa etkisi 1) GÜNEŞ IŞINLARININ YERYÜZÜNE DÜŞME AÇISI Bir yere güneş ışınları ne kadar dik gelirse ısınma o kadar fazla olur. Bu durumun nedeni güneş ışınları daha dar bir alanı aydınlatacak, dağılım azalacak ve buna bağlı olarak ısıtma gücü artacaktır. Aynı ışık demeti dik çarptığı yüzeyde daha dar (A) ,yatık çarptığı yüzeyde daha geniş(B) bölümü aydınlatır. a) Işınların geliş açısı enleme göre değişir: Yerin biçimi ,yer yüzünün her noktasını aynı değerde ışın ve enerji almasını engel olan bir etmendir. Uzaydan birbirine paralel demetler halinde gelen güneş ışınları yuvarlak olan yer kürenin Ekvator bölümüne dik ,kutuplar bölümüne yatık açılarla düşer Dünyanın şekli nedeniyle aynı ısı değerine sahip olan iki ışın demetinden ekvator çevresine düşen Güneş ışını sıcaklığın yüksek olmasını sağlar çünkü dar bir alanı aydınlatır enerjisini ısıtmaya verir. Kutuplar çevresine gelen güneş ışını ise daha çok aydınlatma sağlar eğik gelmesinden dolayı da sıcaklık değeri düşüktür.                     Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi güneş ışınları dünyanın her yerine farklı açılarla düşmektedir. Bu durum her yerde sıcaklığın farklı olmasına neden olmaktadır     b) Işınların gelme açısı mevsime göre değişir: Ekvator düzlemi ise yörünge düzlemi arasında 230 27’ lık açı vardır. Bu açı nedeniyle yer yörünge hareketi sırasında bir yana eğik durur. Bu eğiklik güneş ışınlarının geliş açısına etki yaparak mevsimlerin oluşmasına neden olur. 21 Haziran tarihinde kuzey yarım kürede yengeç dönencesine güneş ışınları dik gelir. Buna bağlı olarak kuzey yarım kürede yaz mevsimi, güney yarım kürede ise kış yaşanır. c) Işınların geliş açısı günün saatlerine göre değişir:       Öğle saatlerinde ışınlar dik gelir ,atmosferde alınan yol kısadır. Akşam ve sabah saatlerinde ışınlar eğik gelir ,atmosferde alınan yol ise uzundur. Gün içerisinde havanın en sıcak olduğu an öğleden sonradır. En soğuk olduğu an ise sabah güneş doğmadan öncesidir. Bu durumun sebebi ise ısınma hemen sona ermez belli bir süre daha devam eder. d) ışınların düşme açısı yer şekillerinin bakısı ve eğimine göre değişir: Bir yamacın güneşi görme özelliğine Bakı denir. Kısaca güneşe dönük yamaçlardır. Güneş ışınlarını dik bir açıyla alan yamaçlar ,eğik ayan yamaçlara nazaran daha fazla ısınır. Kuzey yarım kürede orta kuşakta yer alan dağların güney yamaçları,güney yarım kürede orta kuşakta yer alan dağların kuzey yamaçları güneye bakan yamaçlara göre daha sıcaktır. Örneğin Türkiye de bir evin cephesi güneye bakıyor ise daha sıcaktır. 2) YÜKSELTİNİN SICAKLIĞA ETKİSİ Troposferde ısınma güneşten gelen ışınların yeryüzüne çarpmasıyla gerçekleşir. Isınma yerden başlar Bu nedenle yükseldikçe ortalama olarak her 100 m. ‘de sıcaklık 0.50 C düşer. Bu rakam ortalamadır gerçekte ise her yerde bulunulan ortamın özelliğine bağlı olarak değişir. Ayrıca yükseldikçe atmosferin kalınlığı ,yoğunluğu ve içindeki nem miktarı azalır. Bu da gündüzleri güneşten gelen, geceleri ise yerden yansıyan enerjinin fazla olmasına yol açar. 3) KARA VE DENİZLERİN SICAKLIĞA ETKİSİ Karalar çabuk ısınıp çabuk soğur denizler ise geç ısınıp geç soğur. Bu durumun en önemli kanıtı yazın insanlar serinlemek için denize girmektedirler. Çünkü karalar sıcak denizler ise soğuktur. Bu farklılığının temel nedeni : ısınma ısıları farklıdır. Deniz suyunun hareketliliğine bağlı olarak ısının daha derinlere doğru taşınmasıdır. Karalar yüzeyinde bulunan taş topraklar güneş ışınlarını hemen emerler. Bu yüzden ancak yüzeydeki 20 – 30 cm‘ lik bölüm ısınır. Denizlerde ise su saydam olduğu için güneş ışınlarını 150 - 200 cm derinliklere kadar yayılır. Rakamlar dikkatli incelenirse karalarda ısınan alan az . denizlerde ise ısınan alan geniştir bu durum da ısınma ısının farklı olmasına yol açmaktadır. 4) DENİZ (OKYANUS) AKINTILARININ SICAKLIĞA ETKİSİ Deniz akıntıları sıcaklığı hem olumlu hem de olumsuz yönde etkilemektedir. Sıcak deniz akıntıları sıcaklığı arttırırken, soğuk deniz akıntıları sıcaklığı düşürmektedir. Ekvatordan kutuplara doğru giden akıntılar sıcak , kutuplardan ekvatora doğru gelen akıntılar ise soğuk akıntılardır. Soğuk su akıntıları sıcak su akıntıları Labrador Gulfstream Benguela Kuruşiyo Humbold Brezilya Oyoşiyo Alaska Kaliforniya 5) NEM ORANININ SICAKLIĞA ETKİSİ Havadaki nem bir yerin fazla ısınmasını ve fazla soğumasını engeller. Nem miktarı yere ve zamana göre değişir. Nem buharlaşmanın bir sonucu olarak denizlerden , göllerden,bataklıklardan, akarsulardan ve bitki alanlarından havaya karışan su buharıdır. Atmosferdeki nem oranı gündüz yer yüzüne gelen enerji miktarının azalmasına neden olarak aşarı ısınmayı önler. Aynı şekilde geceleri bir örtü görevi gördüğü için yerin ışıma yolu ile sıcaklık kaybını azaltır ve aşırı soğumayı önler. Bu nedenle nem oranı fazla olan yerlerde günülük sıcaklık farkı azdır. Not nem miktarının fazla olduğu yerlerde yıllık ve günlük sıcaklık farkı az, nem miktarının az olduğu yerlerde ise yıllık ve günlük sıcaklık farkı fazladır. 6) RÜZGARLARIN SICAKLIĞA ETKİSİ       Rüzgarlar sıcak ve soğuk olmak üzere ikiye ayrılır. Sıcak rüzgarlar sıcaklığın artmasına yardımcı olur, soğuk rüzgarlar ise sıcaklığı düşürür. Kuzey yarımkürede kuzeyden esen rüzgarlar soğuk, güneyden esen rüzgarlar ise sıcaktır. Güney yarımkürede ise tam tersi kuzeyden sen rüzgarlar sıcak güneyden esen rüzgarlar ise soğuktur. Kısaca ekvatora yakın yerlerden esen rüzgarlar sıcak kutuplara yakın yerlerden esen rüzgarlar ise soğuktur. Bu özellik bir yerin hangi yarım kürede olduğunun ispatlanmasında önemli bir etkendir. 7) TOPRAK VE KAYA TÜRLERİNİN SICAKLIĞI ETKİSİ Bir bölgede bulunan toprak ve kaya türlerinin rengi sıcaklığı etkiler. Kayalar koyu renkli ise sıcaklık fazla kayalar veya toprak açık renkli ise sıcaklık düşüktür. Kar yağdıktan sonra havanın soğuk olmasının nedeni karın beyaz renkte olmasıdır. Aslında kar yağarken hava ılımandır ancak kar beyaz olduğu için hava soğuk olur çünkü beyaz renk güneş ışığını yansıtır ve dünyanın ısınmasını engeller. Not : Bu konu ÖSS sınavlarında her yıl mutlaka sorulan bir konudur. bunun en önemli nedeni sıcaklık insanların yerleşimi , tarım , hayvancılık, turizm, ulaşım bitki örtüsü .... vb gibi birçok olayı