Üvez Ağacı Bakım İster!

YAPRAKLARININ VE MEYVELERİNİN RENGİYLE, DÖRT MEVSİMİ YANSITIR ÜVEZ AĞACI. KORUNMAK İSTİYOR ÇÜNKÜ YOK OLMA TEHLİKESİYLE KARŞI KARŞIYA... Orta yaştakilerin çok iyi bildiği bir ağaçtır üvez Sorbus sp. Otuzlu yaşlardakiler duymuştur belki ismini ama daha gençlerin pek haberi yoktur bu ağaçtan. Ne yazık ki soyu giderek tükenen, nostaljik, endemik bir bitkidir. Beyaz, pembe ve kırmızı çiçekleri bahar cümbüşünü yansıtır. Kırmızı, sarı, beyaz renklerdeki, salkım salkım benekli meyveleri albenisiyle yaz mevsimini hatırlatır. Sonbaharda kırmızı, kızıl ve sarıya bürünür yaprakları. Kışa doğru olgunlaşan meyveleri sarkmaya başlar ve kahverengiye döner rengi. Kısacası dört mevsimi üzerinde taşır. Bir orman ağacı olduğu kadar, parklarda ve bahçelerde köşe veya sınır ağacı olarak da yetiştirilir. Deniz seviyesinden 1500 metre yükseğe kadar görülebilir. Çeşidine göre, 5-15 metre boylanabilir. Ağaç formu dışındaki, çalı formundaki türleri 2 metreye kadar boylanır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve İç Karadeniz Bölgesi’nin çok yüksek rakımlı şehirlerinde, 2500 metre yükseklikte görülen bir ağaçtır. Çok özel bir isteği yoktur. Bakımı kolaydır ve uzun ömürlüdür. Kireçli ve kalkerli topraklarda bile yetişir. Hava kirliliğine çok dayanıklıdır. Fidan dikiminde ilk yıllar sulaması aksatılmazsa, çok derin kazık kökü ile kurak yerlerde dahi büyümesi aksamaz. Orman içlerinde her türdeki ibreli ağaçlar arasında yer bulur. İlk yıllar yarı gölgeli yerlerde yetişebilse de ışığı çok sever.

YETİŞTİRME KOŞULLARI

Çelikten yetiştirilmesi zahmetlidir ve özel kimyasal çimlendirme eriyiklerine ihtiyaç vardır. Bu yüzden yetiştirilmesinde daha çok meyve tohumu kullanılır. Genç çöğür (fidan) ve fidanlara iyi cins türlerden aşılama yapılır. Gülgillerden bir ağaç olduğundan, göz ve kalem aşısı çok başarılı sonuç verir. Profesyonelce aşı yapıldığında fire vermez. 4-5 yılda meyvesini verir. Ağacın tohumları orman içinde sağa sola, uzak köşelere tek tek yayıldığından, bulunması ve toplanması zordur. Lezzetli meyveleri daha olgunlaşırken kuşlar da yediği için tohumları kolay elde edilemez. Kuşların tohumları çeşitli şekillerde yaymasıyla ormanda çimlenebilir. Bahçenize üvez ağacını davet etmek için en kolay yol, fidanlıklardan istediğiniz boyda fidanını almaktır. Tüplü üvezi bahçeye dikmek için en uygun zaman ekim ayıdır. İlkbaharda dikilen fidanlarda dikildiği yerlerdeki köklenme şoku daha uzun sürer.

ONU NE HASTA EDER?

Üvezin zararlısı tırtıllar ve kara leke hastalığıdır. Onu korumak için diğer meyve ağaçlarında kullanılan ürünlerden yararlanılabilir. Bir yıl önceden ağaçta hastalık ve zararlılar görülmüşse, eylül sonu veya ekimin ilk haftasında, püskürtme yoluyla ilaçlama yapın. Böylece ertesi yıla hastalık geçişi azalır. Meyvelerini kuşlardan korumak için tülbent, bez gibi maskeleyici bir örtü ya da kafes sistemi kullanabilirsiniz. Bu şekilde mücadele edemiyorsanız, uzman firmalardan profesyonel bir yardım alabilirsiniz. Bir başka yöntem de şudur: Meyve salkımlarını olgunlaşmaya yakınken kesin. Gazeteye sarıp, ışıklı bir odada çengelle tavana asın. Böylece kış boyunca lezzetli ve yararlı bu meyvelerini tüketebilirsiniz.

TOHUMLA NASIL ÜRETİLİR?

Tohumun çimlenmesini engelleyen maddeler, tohum üzerinde kalan meyve eti kalıntıları ve bunlar üzerinde üreyen bakteri ile çürütücü mantarlardır. Bu artıkları iyice yıkayın. Tohumları iyice kurutup, mutlaka 1 ay kadar 1-2°C sıcaklıkta, soğuklanma süreci uygulayın. Daha sonra suda 10-15 gün bekletin. Ekmeden önce, binde 2-3’lük çamaşır suyu karıştırılmış suya, bir tülbent torba içinde, 5 dakika batırın. Sonra dişli temiz kum, patlatılmış perlit, ponza taşı kumu veya tohum için hazırlanacak, 2/3 kum- 1/3 torf harcı karışımına, temin edilebilirse, üvez ağacı dibinden sıyrılmış orman toprağı karışımına, en çok 4-5 milimetre derinliğe hemen ekin. Sıcaklık ortamı 4-6°C‘de, 3-4 ay süre ile fide yastıklarında tutulan tohumlar çimlenmeye başladığında, fide kasalarına, tek tek polietilen tüplere veya doğrudan fidanlığa şaşırtın. Doğrudan bahçelere ekilen tohumlar bahar aylarına kadar doğal katlama süresine tabi edilmiş olur. Fide şaşırtma sırasında genç fideler için asıl diktikten sonraki geç don olaylarına karşı dikim zamanlaması iyi hesaplanmalıdır. Daha öncesinde, fideler daha geç şaşırtılacaksa geç don olaylarına karşı, yine fidelik ve fidanlıklarda önlem alınmalıdır. Unutulmaması gereken önemli nokta, 20-25 santimetre boya gelen fidelerin 20-30 santimetre derinliğe kazık kök, bazı türlerde ise yoğun saçak kök salmasıdır. Fideliklerde torflu toprak derinliğinin en az 30 santimetre olması gerekir. Olgun meyvelerden çıkarılan tohumların çimlendirilmesindeki zorluğu daha azaltmak için, meyveler tam olgunlaşmadan toplanıp tohumlar çıkarılırsa, çimlenme daha kolay olur. Bazen ekilen tohum ikinci yıl bile çimlenebilir. YAZI: PROF. DR. HÜDAVER COŞKUN EvBahçe Dergisi Ekim 2012 Sayısı