Türkçe YGS – LYS Hazırlık Sözcük Yapısı

Sözcük Yapısı Ekler A. Yapım Ekleri Dilimizde, ekler ikiye ayrılır. Bir grup ek, yapım eki; bir grup ek de çekim eki olarak adlandırılır. Köklerden sonra gelerek yeni bir sözcük türeten ya da onları sıfat, zarf yapan eklere yapım eki adı verilir. Yapım eki genellikle çekim eklerinden önce gelir.Yapım eki alan sözcüklere türemiş sözcük, kök ve yapım eklerinden oluşan kısma ise gövde adı verilir. Türkçede dört çeşit yapım eki vardır: Bu eklerden ikisi isim kök veya gövdelerine, diğer ikisi de fiil kök veya gövdelerine gelir. Adlara gelen yapım eklerinden bir kısmı sözcüğü yeni bir isim yaparken, bir kısmı da sözcü- ğün türünü değiştirip onu eylem yapar. Diğer taraftan fiillere gelen eklerden bir kısmı yeni eylemler türetirken, bunların bazıları da eylemden isimler yapar. GÖVDE: Sözcük kökünden ve yapım eklerinden oluşan kısma gövde adı verilir. Bir sözcüğün isim ya da fiil oldu- ğunu gövdesine bakarak belirleriz. Bu noktada sözcüğün aldığı son yapım ekine dikkat edilir. Aç-ık-la-ma-lar-ım: Bu sözcüğün gövdesi “açıklama”dır. Sözcük en son isim yapma eki (ma) almış. Dolayısıyla bu sözcüğün türü de isimdir. isimden fiil yapma ekleri Ada gelerek onlardan fiil yaparlar. Sayıları azdır. Bilhassa “LA” eki yaygındır. isimden isim yapma ekleri Adlara gelerek onlardan yeni bir isim soylu sözcük türetirler. Dilimizde bu eklerden çok sayıda vardır. Bu eklerden “ce, cik, lı, lık ve sız” oldukça işlek eklerdir. “De” ve “den” ekleri sıfat yaptıkları zaman yapım eki olurlar. Fiilden isim yapma ekleri Fiillere eklenerek onlardan isim türeten eklerdir. Fiilimsi ekleri de bu gruba dahil edilir. Fiilden fiil yapma ekleri Eylemlere gelerek onlardan yeni eylemler türetirler. Bunların birçoğu çatı ekidir. B. Çekim Ekleri Kelimelerin kök veya gövdelerine gelerek onların durumunu, zamanını, kişisini belirleyen ve kelimeyi cümlede kullanıma hazır hale getiren eklerdir. Bu ekler, genellikle yapım ekinden sonra gelir; ancak bazı kelimelerde bu durum değişir: binlerce, evdeki, amcamgil gibi. Kelimenin ad ya da eylem olması, ne tür bir çekim eki alacağını da belirler: güç: isim çekim eki alır / anla: fiil çekim eki alır. Bu eklerden bir kısmı yalnızca isim soylu sözcüğe gelir. iyelik ekleri, hal ekleri, tamlayan eki, çoğul eki, ilgi eki bunlardandır. Sadece fiillere gelen çekim eki: kip ekleri Kimi çekim ekleri hem isimlere hem de fiillere gelebilir. Bunlar, ek-fiil ekleri, şahıs ekleri, soru ekidir. isimlere Gelen Çekim Ekleri 1. Çoğul Eki LAR: ağaç-lar, elma-lar, kitap-lar”- lar” eki çokluk dışında başka anlam ve görevlerde de kullanılır. Yarın Mehmetlere gideceğiz. (aile) Nice Fatih’ler yetiştireceğiz. (benzerlik) 2. İyelik Ekleri

Varlığın kime veya neye ait olduğunu belirten eklerdir. 3. Durum Ekleri

4. Tamlayan Eki Zincirleme veya belirtili isim tamlamalarında bulunur. Bu eke ilgi eki de denmektedir. Çocuğ-un ayakları ders-in sonu 5. İlgi Eki Ad tamlamalarında tamlananın yerini tutan ektir. Zamir olarak kabul edilir. Bebeğin-ki sizin-ki-ler 6. Ek-eylem Ekleri isimleri cümlede yüklem ya da şart unsuru yapan eklerdir. Dolayısıyla yüklemi isim olan tüm sözcüklerde gizli veya açık mutlaka ek-fiil yer alır. 7. Kişi Ekleri Cümlenin yükleminde ek-fiil eklerinden sonra gelirler 8. Soru Eki

Fiillere Gelen Çekim Ekleri 1. Kip Ekleri Fiillerin zaman ve dilek kipi ekleridir Ek-fiil Ekleri Ek fiil ekleri bazen yukarıdaki kip eklerinden sonra gelerek fiili birleşik zamanlı hale getirirler 3. Kişi Ekleri Eylemlerde kip ya da ekfiil eklerinden sonra gelerek eylemin kime ait olduğunu ortaya koyarlar. 4. Soru Eki Adlarda: Çokluk + iyelik + hal eki, iş – ler – imiz – de Çokluk + iyelik + tamlayan eki, iş – ler – imiz – in Çokluk + iyelik + hal + ekfiil + şahıs eki iş – ler – imiz – de – y – di – k Çokluk + iyelik + hal + soru + ekfiil + şahıs iş – ler – iniz – de mi – y – di – niz? Eylemlerde: Kip + şah›s Seç – iyor–um Kip + ekfiil + şah›s Seç – iyor – du – m Kip + soru + ekfiil + şah›s Seç – iyor – mu – y – du–n?a

ÇOK GÖREVLİ EKLER Türkçede yazılışça aynı olan ama tür ve anlamca farklı olan çok sayıda ek mevcuttur. Sınavlarda özellikle bu eklerin farklı kullanımları sorulmaktadır. Bu tarz sorularda ekleri bilmesek de sözcük kökünden hareketle mantık yürüterek doğru sonuca ulaşabiliriz. Aşağıda çok kullanımlı eklerin listesi, türleri ve örnekleri verilmiştir. EKLERİN KATTIĞI ANLAMLAR Yapım ve çekim ekleri sözcüklere ve cümleye çeşitli anlamlar katar. Bu eklerden bazıları içinde çok sayıda anlam barındırır. Sınavlarda en çok çıkan eklerin bir listesi ve içerdiği anlamların örnekleri aşağıda verilmiştir: “CE” eki Benzerlik: Biz de insanca yaşamak isteriz. Küçültme: Küçükçe bir çocuk yanımıza geld Biçim tarz: Adam sessizce kapıya yaklaştı. Olarak: Eve gidince iyice karnını doyurdu. Tarafından: Hırsızlar polislerce yakalandı. Görelik: Sanatın sizce anlamı nedir? Sayıca eşitlik: Yüzlerce asker toplanmıştı. Zamanda eşitlik: Senelerce peşinden koştu. Bakımından: Akılca hepimizden üstündü Yapısı Bakımından Sözcükler Kelimeler yap›ca basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayr›l›r. Basit Yapılı Sözcükler Yap›m eki almamış sözcükler, basit sözcüklerdir. Basit sözcükler aşağıdaki gibidir. Türemiş Sözcükler Yapım eki almış sözcüklere türemiş sözcük denir. Sözcüğün türemiş olup olmadığını anlamak için yapım eklerinin bilinmesi gerekir. Türemiş sözcükler aşağıdaki gibidir. Türeme Kuralları Kelime türetilirken genellikle önce yapım eklerini alır. Nişan-lılığ-ımızda (kök+ye+çe) Sözcük, birden fazla yapım eki ve birden fazla çekim eki alabilir. (bil–gi–len–dir–il – meli–y–iz) yapım ekleri çekim ekleri Kelime, birden fazla yapım eki aldığında sözcük isim ve fiil arasında gidip gelebilir. Sözcüklerin türemesi esnasında ses düşmeleri meydana gelebilir. BİRLEŞİK YAPILI SÖZCÜKLER En az iki sözcükten oluflan sözcüklerdir Birleşik sözcüklerin bir kısmı bitişik, bir kısmı ayrı yazılır. Genellikle ses olayı meydana gelen fiiller bitişik, diğerleri ayrı yazılır. Kaybettim, hissettik, zannettim, Kabul edelim, hasta oldular. Bu noktada birleşik isim, birleşik eylem ve birleşik sıfatların kendine özgü özelliklerine de dikkat etmek gerekir. Hanımeli: Birleşik isim Teşekkür ederim: Birleşik fiil Mavi gözlü kız: Birleşik sıfat YAPI-TÜR KARŞILAŞTIRMASI Kelimenin meydana geldiği kök ve eklerin tamamına sözcüğün yapısı, kullanım amacına da sözcüğün türü ve görevi denir. Aşağıdaki tabloda sözcüklerin türleri ve bu türlerin yapıca basit, türemiş, birleşik şekilleri verilmiştir. Söz gelimi türemiş sıfat kavramı, sözcüğün türce sıfat, yapıca türemiş olduğu anlamına gelir.