Türkçe YGS – LYS Hazırlık SES BİLGİSİ

Sesli harflerle ilgili ses olayları Ünlü Düşmesi (Hece düşmesi) Bazı sebeplerden ötürü sözcükteki ünlülerden birinin düşmesidir. Bu ses olayı değişik nedenlerle meydana gelebilir: basit sözcüklerde çekim eki sonuç: göğüs + ünde = göğsünde bağır + ına = bağrına omuz + a = omza şehir + e = şehre türemiş sözcüklerde yapım eki sonuç: ayır + ıntı = ayrıntı çevir+ e = çevre sarı + ar = sarar– sızı + la = sızla– birleşik sözcüklerde sonuç ne + asıl = nasıl cuma + ertesi = cumartesi kahır+ olmak = kahrolmak sabır+ eylemek = sabreylemek Yardımcı Ünlü Ünsüzle bitip ünsüzle başlayan eklerden alan sözcükler araya ı, i, u, ü gibi yardımcı sesleri katarlar yak – ı yor = yakıyor sev – i yor = seviyor Ünlü Değişmesi Yalnızca bir iki sözcükte (I. ve II. tekil kişi zamirleri) görülür. Sözcük hal eki aldığında içindeki ünlüler değişir. ben + e = sana sen + e = bana Ünlü Türemesi Kelimelerde türeme kurallarının dışında yeni bir harfin ortaya çıkmasıdır. sap a sağlam = sapasağlam güp e gündüz = güpegündüz düp e düz = düpedüz az ı cık = azıcık bir i cik = biricik dar a cık = daracık Ünlü Daralması “A, E” ile biten eylemlere “YOR” eki getirildiğinde bu sesler I, ‹, U, Ü’ye dönüşür. gözle + yor = gözlüyor ara + yor = arıyor durma + yor = durmuyor gelme + yor = gelmiyor çatırda + yor = çatırdıyor yaşa + yor = yaşıyor ye + yor = yiyor ye + ecek = yiyecek de + e = diye Örnek Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan, Sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan; Köyümün titreterek bağrı yanık toprağını inliyor, baktım, uzaktan görünen bir kağnı… Bu dizede aşağıda verilen ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz düşmesi C) Sert ünsüz yumuşaması D) Ünlü daralması E) Ünsüz benzeşmesi “Bağır” sözcüğünde ünlü düşmesi, “toprak” sözcüğünde ünsüz yumuşaması, “inliyor” sözcüğünde ünlü daralması, yamaçtan sözcüğünde ünsüz benzeşmesi görülüyor. Verilen dizelerde ünsüz düşmesini örnekleyen bir kullanım yoktur. Yanıt B Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) Sert ünsüzlerle biten sözcüklere c, d, g sesleri ile başlayan bir ek geldiğinde bu eklerin ilk harşeri uyuma girerek benzeşir. kitap + cı = kitapçı at + dık = attık bit + gi = bitki ağaç + da = ağaçta hafif + ce = hafifçe seç + gin = seçkin Ünsüz Yumuşaması Türkçe sözcüklerin sonundaki sert-süreksiz harşer (p, ç, t, k), sesli ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşayıp b, c, d, g, ğ’ye döner. kitap + a = kitaba geldik + im = geldiğim git + iyor = gidiyor uç + u = ucu ahenk + i = ahengi Ünsüz Düşmesi Türeme sırasında ünsüz harşerden biri düşerse ünsüz düşmesi meydana gelir. Genellikle “k” ile biten sözcüklerde bu ses olayı görülür. ufak + cık = ufacık küçük + cük = küçücük yumuşak + cık = yumuşacık yüksek + l = yüksel Ünsüz Türemesi Kimi Arapça sözcükler Türkçeye geçtiklerinde sondaki sessiz harfi yitirir. Bu sözcükler sesli ile başlayan bir ek ya da sözcük aldıklarında orijinal hallerine döner. Arapça Türkçe Ünsüz Türemiş şekli hakk hak + ında = hakkında hiss his + etmek = hissetmek redd ret + i = reddi zann zan + ıyla = zannıyla Ünsüz Değişmesi içinde “nb” seslerini barındıran sözcüklerde, “nb”nin “mb”ye dönüşmesidir. kanbur > kambur canbaz > cambaz çenber > çember penbe > pembe anber > amber kanber > kamber tenbih > tembih cünbüş > cümbüş Kaynaşma (yardımcı ses) Kelime içinde herhangi bir görevi olmayan, sesli harşerin arasına getirilen “Y, Ş, S, N” sessizleridir. KAYNAŞTIRMA ayva–y–ı sene–y–e gözle–y–en dinle–y–ip gelme–y–ecek öde–y–ecek gitti–y–se doğru–y–muş Y KAYNAŞTIRMA araba–s–ı düşünce–s–i S KAYNAŞTIRMA araba–s–ı–n–ı çantası–n–ı şu–n–u o–n–a ayva–n–ın çantası–n–ın N KAYNATIRMA altı–ş–ar iki–ş–er ULAMA Ünsüz ile biten bir sözcükten sonra sesli ile başlayan bir sözcük gelirse okunuşta bu iki sözcük birbirine eklenmiş olur. Örnek: Kasanın içinden çıkan elmaların üçünü çöpe attı. Sarılmayı bilir misin? Sahiplenmeyi sahiplendiğinde sadık kalmayı? Sen bilir misin aşık olmayı? Bölünebilir misin ikilere üçlere… gerekirse binlere? Yapabilir misin? Gerçekten sevebilir misin? "Sevmenin demesi" olmaz. Unutma ya çok seversin bir kere ya da hiç sevmezsin.. SÖZCÜK VURGUSU Dilimizde vurgu çoğunlukla son hecede bulunur. Kelimeye gelen ekler vurguyu da sona doğru iterler. Üzüm, üzüme, üzümdeki Bekle, bekleyecek, bekleyeceksin Kimi kelimelerde vurgunun yeri değişir. Bu durum aşağıdaki şekillerde karşımıza gelir: a. Bazı birleşik kelimelerde vurgu ilk hecededir. ilkbahar, astsubay b. Pekiştirilmiş sözcüklerde vurgu pekiştirme üzerindedir. Sımsıkı, mosmor c. Akrabalık adlarında ilk hecededir. dayı, baba d. Olumsuzluk eki vurguyu kendisinden önceki heceye kaydırır. sevmiyor, dinlememiş e. Kimi yer adlarında vurgu orta hecededir. Denizli, istanbul TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ - Dilimizdeki sözcükler kalınlık-incelik uyumuna uyarlar. -Türkçe sözcükler düzlük-yuvarlaklık uyumuna uyarlar. -Türkçe kelimelerin sonunda b,c,d,g sesleri bulunmaz. -Türkçe kelimelerde iki sesli yan yana gelmez. -Türkçe sözcüklerin kökünde aynı sessiz harf yan yana gelmez. -Türkçe kelimelerde uzatma, inceltme iflareti kullanılmaz. -O,Ö sesleri Türkçede yalnız ilk hecede bulunabilir. -J sesi Türkçe kelimelerde bulunmaz. -Dilimizdeki sözcüklerin baflında iki sessiz yan yana bulunmaz ama sonda iki sessiz yan yana gelebilir. -Türkçe sözcüklerin kökünde üç veya daha fazla sessiz harf bulunmaz. -Pikap, ümit, diyalog, sait, fliddet, kâflif, koro, averaj, cemiyet, spor gibi sözcükler yukarıdaki kurallardan bir ya da birkaçına uymadıkları için Türkçe değildir. -Yağmur, ad, kaan, elli, yâr, sözcükleri Türkçe ses kuralları na uymamalarına rağmen Türkçedir.