Sanat ve Kültür Yönlerinden Doğu ve Batı Medeniyeti

Doğu ve Batı medeniyetlerini sanat ve kültür yönlerinden inceleyen ilim adamları, karşımıza biri akli diğeri ruhi temellere oturmuş iki ayrı medeniyet tablosu çıkatmışlardır. Samiha Ayverdi Hanımefendi; Türk Tarihinde Osmanlı Asırları adlı eserinde, Doğu ve Batıyı şöyle mukayese etmektedir; Doğu, istinad ettiği hak merkezlerinin ruhi verim ve değerleri olan edeb, iman ve aşk motiflerini, yüksek voltajlı bir enerji halinden madde planına geçirirken; hacimler, şekiller ve sesler arasında bir uyum vücuda getirir. Böylece Doğu sanatı deyince, itidal ve en ince muvazene ölçüleri içinde bir canlılığın, estetik plana aksedişi, manevi/ruhi medeniyetin madde aleminde ifadelenişi hatıra gelir. Öyle ki Doğu, tefekkürde bile maddeyi ruhlaştırıp yumuşatmıştır. Bütün mevcudatı, farklı yoğunluktaki nur dalga boyutcuklarının zaman aralığında yansımasından ibaret görmüştür. Tarih boyunca birbirine yabancı kalmış olan Doğu ve Batı, ne yazık ki hisde ve fikirde yekdiğerine yalnız bigane ve uzak durmamış düşmandan da olmuştur. Batı şüpheciliği, inkarcılığı, araştırıcılığı, akılcılığı ve nihayet teknolojideki üstün maharet ve hüneri ile maddeye tasarrufun gururu içinde; Doğuyu sadece küçümsemekle kalmamış, gırtlağına da sarılarak, onu madde planında alaşağı etmiştir. Doğu ise bu akıl ve madde kuvveti karşısında, hamil olduğu manevi cevherini, deney ve gözleme dayalı zembereğinin, iman ve duygu kuvveti ile çalıştırılabileceğini sanmıştır. Onun için de, şahıstan şahısa geçen ince, derin fakat sadece kendi mihveri etrafında dönen şifahi kültürünü binlerce yıl oradan oraya taşıdıktan sonra, aklın iman ve duyguya hücumu karşısında sinmiş, ezilmiş ve yenilmiştir.