Devekuşlarında üreme

Çoğu yabani özelliklerini koruması, yetiştiriciliğinin yeni olması ve yapılan araştırmaların kısıtlı olması nedeniyle devekuşu yetiştiriciliği konusunda genelde deneyime dayalı bilgiler ve işletmelerde karşılaşılan problemlerin çözümüne göre farklı uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Doğal ortamları olan Afrika'da gündüzleri + 50 ° C ve geceleri - 40° C sıcaklıklara varan sert iklimlere dayanabilmektedirler. Yağışlı havalara da oldukça dayanıklıdırlar. İri yapılı hayvanlar olmalarına rağmen bakım ve idareleri oldukça kolayadır. Yetiştiricilikte genelde geniş araziler kullanılmaktadır. Bir üçlü için yaklaşık bir dönüm araziye ihtiyaç duyulmaktadır. Yağışsız, nemsiz ve sıcak bölgelerde kapalı alanlara ihtiyaç duyulmaz. Ancak sınır tanımayan hayvanlar oldukları için açık alanların tel çit ile çevrilmesi gereklidir. Hayvanların yumurtlama dönemlerinde kullanılan padokların ise daha dar alanlı olması yeterlidir. Bu alanlarda kullanılan tel çitlerin 175 - 200 cm yüksekliğinde yapılması yeterli olmaktadır. Böylece hayvanların üzerinden sıçramaları önlenmiş olacaktır. Ticari işletmelerin yeterli düzeyde gelir elde edebilmesi için en az 20 damızlık hayvan bulundurmaları gerekmektedir. Dişi devekuşları 2 - 3, erkek devekuşları ise 3 - 4 yaşında cinsi olgunluğa ulaşırlar. Hayvanlar sağlıklı ve iyi kondisyonda tutulduklarında 40 yıl veya daha uzun süre üreme yeteneğini sürdürmektedirler. Cinsi olgunluğa erişmiş erkekler siyah - beyaz, dişiler ise kahverengimsi renktedirler. Erkeklerin bacaklarının ön kısmında, gagalarında ve göz çeperlerinde kırmızı renk oluşur. Ne kadar koyu ve belirgin kırmızılık varsa dölleme yetenekleri o kadar fazladır. Devekuşlarında monogami yoktur, yabani populasyonlarda erkek devekuşlarının bir asil dişisi ve bunun yanında bir çok eşi vardır. Üretimde erkek - dişi oranı 2 : 3 veya 1 : 2 olabilmektedir. Çiftleşme dönemlerinden iki ay önce erkek - dişi devekuşları birbirlerinden ayrılmalıdır. Böylece cinsiyet hormonlarının salgılanması daha da etkin olur. Uygun iklim e besleme şartlarında dişiler yıl boyunca yumurtlayabilirler. Yumurtlama dönemleri genel olarak Güney Afrika'da Haziran - Ağustos ta başlar ve Şubat - Marta kadar devam eder. Avrupa 'da ise Martta başlar ve Eylülün sonuna kadar devam eder. Devekuşlarının üremesi üzerine etki eden faktörlerin en önemlisi kaliteli yem ve yeterli yeşil ot bulabilmeleridir. Hayvanların sağlıklı olması, çevre şartları ve çiftleşme isteği de önemlidir. Yoğun üretimde doğal yuvada çok az yumurta bırakılmakta, diğer yumurtalar kuluçka makinesi konmaktadır. Eğer dişi kuluçkaya yatmaz ise altı yedi yıl sonra yumurtlamayı tamamen keser, bu nedenle belli zamanlarda ( en az üç yılda bir ) dişinin kuluçkaya yatmasına izin verilmelidir. Normal şartlarda çiftleşmeden 2 - 4 hafta sonra yumurtlamaya başlarlar. Bu dönemde hayvanların beslenmesi ve sağlığı, özellikle parazitler ve diğer hastalıklar kontrol edilmelidir. Yuva aslında basit bir çukurdur. Dıştan çapı 1.4 m ile 2 m arasında değişir. Derinliği de yaklaşık 20 cm kadardır. Yuva alanı için barınak içerisinde kumluk bir zemin düşünülmelidir.yuvanın zemini yatay ve düz olmalıdır. Yumurtaların bir birleri ile çarpışması önlenmelidir. Güney Afrika'da kuluçkaya yatan devekuşlarının kötü çevre koşullarında korumak için sivri tepeli bir çatı yuvanın üzerine konulmaktadır. Ancak yetiştiricinin bu yuvalara hayvanlarını alıştırması gereklidir. Dişi ve erkeğin aynı bölmeye alınıp, çiftleştirilmelerinden yaklaşık 14 gün sonra dişiler yumurtlamaya başlar. Teorik olarak dişi devekuşlarının iki günde bir yumurtlarlar. Fakat yumurtlama periyodunda genellikle bir aylık dinlenme süresi vardır. Doğal hayatta yırtıcı kuşlardan ve suların taştığı dönemlerde yumurtalarını korumak veya yabani hayat düzenlerini sürdürmekte bu konuda etkili olmaktadır. Yabani devekuşları yaklaşık 12 - 18 yumurta yumurtlarken, çiftliklerde beslenen evcil devekuşları 40 - 80 adet yumurta yumurtlarlar. Yuvada her zaman birkaç yumurta bırakılarak diğerleri alınır. Böylece yumurta verimi arttırılmaya çalışılır bazı ekstrem durumlarda bir dişi 100 yumurtaya kadar yumurtlayabilmektedir. Yumurta elips şeklinde, kabuğu porselensi bir yapıya sahiptir. Uzunlukları 14 - 18 cm, genişlikleri 12 - 15 cm' dir. Ağırlığı 1.1 - 1. 9 kg' dır. Fakat bazen 2.3 kg' a kadar çıkabilmektedir. Tablo 3. Taze Devekuşu Yumurtasının Bileşimi ve Diğer Özellikler Devekuşu Tavuk Hindi Bıldırcın Kolesterol 1.98 1.5 - 1.9 2.4 1.28 Doymuş yağ asitleri 43.7 34.5 - 40 36.38 38.7 Az doymuş yağ asitleri 38.7 46.7 - 53.3 46.33 46.96 Doymamış yağ asitleri 17.7 4.1 - 17.2 16.84 14.35 Tablo 4. Tüm Yumurtanın Farklı Kısımlarının Oranı Özellikler Devekuşu Yumurtası ( % ) Tavuk Yumurtası ( % ) Yumurta akı 59.4 58.1 Yumurta sarısı 20.9 31.8 Kabuk 19.5 10.1 Tablo 5. Taze Yumurtanın Ortalama Bileşimi ( % ) Özellikler Devekuşu Yumurtası ( % ) Tavuk Yumurtası ( % ) Yumurta akı Su 88.7 87.9 Ham protein 08.9 10.6 Kül 0.87 0.6 Yumurta sarısı Su 50.6 48.7 Ham protein 15.0 16.6 Ham yağ 31.5 32.6 Kül 1.9 1.0 Yumurta 42 günlük kuluçka döneminde ağırlığının % 11 - 15 'ini, su buharı vererek kaybeder. Bu su kaybı hava boşluğunun büyümesini sağlar. Kuluçka döneminin sonuna doğru hava boşluğu yumurta hacminin 1 / 'ünü oluşturur. Doğal Kuluçka Dişi devekuşları gündüz, erkek devekuşları ise gece kuluçkaya yatarlar. Kuluçkaya yatma sırasının değişimi esnasında yumurtalar havalanır ve çevrilirler. Orta Avrupa'da yumurtlama sezonunun son yumurtaları, devekuşunun kuluçkaya yatması için bırakılır.böylece devekuşunun yumurtlamayı bırakma eğilimi engellenmiş olur. Tablo 6 da doğal bir kuluçka ortamının iklimsel değerleri verilmiştir. Tablo 6. Doğal Yuvanın İklimsel Değerleri Ölçülen Değerler 38.0 ± 0.2 ° C Karın derisinin sıcaklığı 36.1 ± 0.4 ° C Yuvadaki havanın sıcaklığı 36.1 ± 0.4 ° C Yumurta üst kısmının sıcaklığı 37.2 ± 0.2 ° C Yumurta alt kısmının sıcaklığı 31.6 ± 3.3 ° C Yuvada su buharı basıncı 11.0 ± 1.4 ° C Nisbi nem ( % ) 33.5 Yapay Kuluçka Avrupa'nın bir çok bölgesinde iklimsel özellikler nedeniyle yapay kuluçka yapılması sorunludur. Yumurtalar kısa bir süre bekledikten sonra kuluçka makinesine alınır ve burada 39 gün tutulur. Yaklaşık olarak 40 günde civcivlerin çıkarılabilmesi için yumurtalar çıkış bölmesine alınır. Kuluçka işleminde diğer kanatlı hayvanlar için kullanılan kuluçka makineleri kullanılabilir. Ancak çok ağır olan yumurtaların özel tablalarla konulması ve çevirme sisteminin buna göre ayarlanması sağlanmalıdır. Tablo 7 'de kuluçka işlemi gösterilmektedir. Devekuşlarında kuluçka süresi ve kuluçka şartları konusunda yapılan çalışmalar çok fazla olmamakla beraber diğer kanatlı hayvanlara uygulanan sıcaklık ve nem değerlerinden daha düşük değerlen kullanılmaktadır. Bu konuda devekuşlarının diğer kanatlı hayvanlara göre daha düşük vücut sıcaklığına sahip olmaları ( 38 - 38.3 °C ) etkili olmaktadır. Nem değerlerinin düşüklüğü ise yumurtadan kuluçka süresince kaybedilmesi gereken su miktarının fazlalığından kaynaklanmaktadır. Tablo 7. Yapay Kuluçka Koşulları Kuluçka Günü Çevirme Işık Kontrolü Tartım Depolama 7 gün önce Günde 5 - 6 defa Depolama süresinin ortasında 1. depolama günü Kuluçka 1. günden 39. güne kadar Günde 5 - 6 defa Haftalık Haftalık Çıkış 40 günden 1. çıkış gününe - İstenilirse 1. çıkış günü Devekuşu yumurtalarının özellikleri ve yeterli üreme düzeyi için sağlanması gereken kuluçka şartları aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Depolama : Kuluçkada sadece temiz ve saplıklı yumurtalar kullanılmalıdır. Ortalama yumurta ağırlığı : 1500 - 1900 g Depolama süresi 15 ° C ve % 75 nisbi nemde 7 gün olmalı, günde 2 - 3 defa 180 ° çevrim gerçekleştirilmelidir. Gelişme : Sıcaklık ; öngelişim ve çıkış kısmı aynı olan makinelerde 35 gün boyunca 36 - 36.5 ° C ( 96.8 - 97.7 ° F ) olmalı, kuluçka odası sıcaklığı 25 ° C ve nisbi nem %25 'ten daha az olmalıdır. Nem ; yumurtalarda 40 günlük periyotta istenilen su kaybının sağlanabilmesi için nem düzeyi %20 - 25 olmalı, su kaybının gerçekleştirildiğinin belirlenmesi için 7 günlük sürelerle yumurtalar tartılarak başlangıç ağırlığına göre kayıplar belirlenmelidir. Havalandırma ; kuluçka odasında her 40 yumurta için saatte 8.5 m3 , kuluçka makinesi içinse 3.5 m3 temiz hava sağlanmalıdır. Çevirme ; otomatik makinelerde her saatte 45° sağa ve sola çevirme yapılmalıdır. Elle çevirmelerde ise günde 4 - 5 defa 180 ° çevrim yeterli olmaktadır. Işık kontrolü ; her 7 günde bir gerçekleştirilmeli, hava boşluğunun durumu kontrol edilmedir. Çıkış kısmına transfer, 35. günde yapılmalıdır. Çıkış : Sıcaklık ; gelişme dönemindeki sıcaklık değerlerinden 0.5° C azaltılması, oda sıcaklığı ise 25 ° C ( 77 ° F ) nem %60 olmalıdır. Nem ; %70 - 75 arasında uygulanmalıdır. Havalandırma ; gelişme döneminde uygulanan havalandırmanın 2 - 3 katı havalandırma yapılmalıdır. Işık kontrolü ; her gün yapılmalıdır. Kuluçka süresi : 42 ± 2 gündür. Uygulanan kuluçka sıcaklığına göre bu süre değişebilmektedir. Çıkış işlemi 2 güne kadar uzayabilmekte, 1 günde civcivlerin kuruması için makinede tutulmaktadırlar. Kuluçka makinesinden alınan civcivler ilk gün 35 ° C sıcaklıkta, sonra her gün azaltılarak 25 ° C sıcaklık sağlanan büyütme bölmelerinde tutulabilirler. Sürekli 35 ° C sıcaklık sağlanması da mümkündür. Yapay kuluçkanın sağlıklı olabilmesi şu faktörlere bağlıdır. Yumurtaların uygun şekilde nakli, Yumurtaların uygun şekilde depolanması, Enfeksiyonlardan korunma, Sıcaklık, Nem, Havalandırma, Kuluçka makinesinin güvenilirliği Yumurtaların nakli ve depolanması : Yumurtalar toplandıktan hemen sonra yumurtaya ait pedigri çıkarılmalıdır. Böylece yumurtalardan çıkacak civcivlerin akrabalık seviyeleri hakkında bilgi sahibi olunmaktadır yumurtalar taşınırken titizlikle ve birbirine çarpmadan taşınmalıdır. Bu nakil işlemi için içi süngerimsi lastik olan bir taşıma ambalajı kullanılır. Böylece yumurtaların birbirine değmesi ve sallanmaları da önlenir. Uzun sürecek bir nakil işleminde, yumurtalar hava boşluğu yukarıya gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Hava boşluğunu belirlemek için yumurtanın içini ışıkla kontrol etmek gerekir. Depolama sıcaklığı 15 - 18 ° C olmalı ve 20 ° C'nin üzerine hiçbir şekilde çıkılmamalıdır. Daha yüksek bir sıcaklık, istenmeyen embriyonik gelişmeye neden olmaktadır. Depolama odası iyi havalanmış, temiz ve dezenfekte edilmiş olmalıdır. Depolama süresi kesinlikle bir haftayı geçmemelidir. Bazı çiftlikler depolama süresini 2 - 3 günlü sınırlı tutmaktadırlar. Yumurta kuluçkadan veya nakil işleminden önce en az bir gün dinlendirilmelidir. Yumurta muhafaza ve kuluçka odasında hijyen : Birçok enfeksiyon ve hastalık kuluçka öncesinde veya kuluçka esnasında meydana gelir. Bu yüzden bütün kuluçka işlemleri hijyen kurallarına uygun olarak yapılmalıdır. Enfeksiyonlardan korunabilmek için kuluçka makinesinin etkili dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Yumurtalarda enfeksiyon kontrolü amacıyla yıkama yapılması dikkatli uygulanmadığı taktirde olumsuz sonuçlar verdiği için her zaman tavsiye edilmez. Yumurtaların temizliğinde şu hususlara dikkat edilmelidir. Yumurtaların üzerindeki kaba pislikler bir fırça ile veya bezle temizlenmelidir. Yumurta temizliğinde kullanılacak sıvılar yumurtadan en az 5 ° C daha yüksek sıcaklıkta olmalıdır Her yumurta için ayrı bir bez, ayrı bir temizleme sıvısı kullanılmalıdır. Yumurtalar sıvıya daldırılarak değil akan su altında yıkanmalı veya dezenfekte edilmelidir. Yumurtalar temizlendikten sonra hemen kurutulmalıdır.aynı zamanda yumurtaların ıslak kaldıkları süre mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. Çünkü böyle ortamlar hastalık etmenleri aşısından daha uygundur. Yumurtadan su kaybını önlemek için ani sıcaklık değişimlerinden kaçınılmalıdır. Dezenfeksiyon işleminde bazı kimyasallar ( örneğin klor bileşikleri ) su ile karıştırılarak kullanılır. Dezenfekte solüsyonda kimyasal madde konsantrasyonu yüksek olmalıdır. Yumurtaların çevrilmesi : Gerek depolama , gerekse kuluçka evrelerinde yumurta sarısının kabuğa yapışmasını önlemek için yumurtanın çevrilmesi gereklidir. Embriyonun yönlenmesine yardımcı olabilmek için yumurtalar hava boşluğu yukarıya gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Eğer ışık kullanılarak hava boşluğunun yeri tam belirlenemiyorsa, yumurta yatay 180 ° uzunluk aksında çevrilir. Hava boşluğunun yeri tam olarak tespit edilirse dikey çevrim yapılır. Yumurtanın günde 5 - 6 defa çevrilmesi yani 4 saatte bir bu işlemin yapılması tavsiye edilmektedir.40. günden itibaren bu çevirme işlemi durdurulmalıdır. Sıcaklık : Yumurtalar için kuluçka döneminde en uygun sıcaklık 35.5 ° C ile 36.5 ° C' dir. Bu ideal sıcaklık sınırlarına çıkılması veya ani sıcaklık değişiklikleri yumurta sarı zarı enfeksiyonu, civciv gelişmesinin gerilemesi gibi sorunlara yol açmaktadır. Kuluçka döneminin sonuna doğru sıcaklık bir derece düşürülür. Sıcaklık ile kuluçka süresi ters orantılıdır. Düşük sıcaklıkta kuluçka süresi uzamakta, yüksek sıcaklıkta ise kısalmaktadır. Nisbi nem : devekuşlarının doğal olarak yaşadıkları bölgelerden kuluçka sezonunda hava nemi % 40 civarındadır. Doğal yuvadaki nisbi nem ise % 33.5'tir. yüksek hava nemi civcivin güçsüz ve zayıf olmasına yol açar. Düşük hava nemliliği de aynı şekilde istenmeyen sonuçlara yol açar.kuluçka döneminde yumurtanın başlangıç ağırlığının % 15 İ kaybedilir. Bu oran günde % 0.33 - 0.4 arasındadır su kaybının belirli seviyede tutulabilmesi için, kuluçka sıcaklığı yükseldikçe buna bağlı olarak nisbi nem oranı azaltılmalıdır. Havalandırma : devekuşu yumurtaları su kaybetmeleri ve solunum yoluyla ortaya karbondioksit vermeleri nedeni ile yeterli düzeyde havalandırmaya ihtiyaç duyarlar. Yetersiz havalandırma, yumurtalar üzerinde su birikmesine, sıcaklığın makinenin her yerine eşit dağılmamasına ve makinenin belirli bölümlerinde yüksek nemlenmeye neden olabilir. Ayrıca oksijen düzeyi düşer, karbondioksit artar. Havada normalde %21 olan oksijen düzeyinin %1 azalması yumurtalardan çıkışı %5 azaltmaktadır. Normalde %0.03 olan karbondioksit oranı %2 ye çıkması yumurtadan çıkışı oldukça fazla düşürmekte, %5 olduğunda ise hiç çıkış gerçekleşmemektedir. Güney Afrika'da yapılan araştırmalarda günde 1 yumurta için 1m3'lük hava sirkülasyonuna ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. Daha nemli olan Avrupa'da ise bu oran 7m3'tür. Kuluçka ile ilgili diğer kurallar : Kuluçka odası ve kuluçka makinesi her zaman temiz , kuru ve dezenfekte edilmiş olarak tutulmalıdır. Kuluçka odası iyi havalandırılmalıdır. Mantar ve diğer enfeksiyon kaynaklarına karşı kuluçka makinesi sürekli dezenfekte edilmelidir. Kuluçka makinesi yumurtalar konmadan bir, iki gün önceden çalıştırılmalı ve kontrol edilmelidir. Sıcaklık ve nem değişik noktalarda ölçülmelidir. Yumurtalar ışıkla ve tartım yapılarak ağırlık kaybı açısından kontrol edilmelidir. Tartım haftalık yapılmalı, ışık kontrolü 14. - 21. günlerde ve yumurtadan çıkıştan kısa bir süre önce yapılmalıdır. Işık kontrolü : Embriyonal gelişimi kontrol edebilmek için her 14 günde bu işlem yapılmalıdır. Devekuşu yumurtasının kabuğunun kalın olmasından dolayı kuvvetli bir ışık kaynağı kullanılır. Bu işlem sayesinde döllenmiş veya döllenmemiş yumurtalar ayırt edilebilirler. Tamamen berrak ve şeffaf bir yumurta döllenmemiştir. Fakat emin olmak için kuluçka makinesinde bu yumurtalar bir hafta daha bekletilirler. Bir hafta sonra eğer bir değişiklik yoksa bu yumurtalar kuluçka makinesinden çıkarılmalıdır. Yumurtadan çıkış : Kuluçkanın 39. gününden itibaren yumurtalar çıkış bölmesine alınmaktadır. Yumurtalar çıkış bölümüne yatay olarak konulmalıdır. Bu dönemde sıcaklık 35 ° C olmalı ve yeterli havalandırma sağlanmalıdır. Civcivin ihtiyaç duyduğu oksijen yeterli bir düzeyde alınmazsa yumurtadan çıkış durur, civciv havasızlıktan boğulur. Normalde civciv herhangi bir müdahale olmaksızın çıkabilir. Eğer civciv yumurtadan çıkamazsa, hava boşluğunun bulunduğu kısımdan çekiçle küçük bir delik açılır ve civcivin kendiliğinden çıkması beklenir. Bu yardımdan sonra da civciv çıkmıyorsa, çıkış elle gerçekleştirilmelidir.