İdrar yolu taş hastalığı nedir?
İDRAR YOLU TAŞ HASTALIĞI
İdrar yolu taş hastalığı nedir?
Böbrekten başlayarak idrarın atıldığı son noktaya kadar üriner sistemin herhangi bir yerinde taş oluşmasıdır.
İdrar yolu taş hastalığı hangi yaşlarda ortaya çıkar?
Erken çocuklukluk döneminden başlamak üzere tüm yaş gruplarında idrar yolu taşları görülebilmektedir.
Taş hastalığı tekrar eden bir hastalık mıdır?
İdrar yolu taş hastalığı yapılan çalışmalar ile ortaya konulmuştur ki tekrar edebilen bir hastalıktır. Bir insanın böbreğinde yada idrar yollarında herhangi bir zamanda bir defa taş oluşmuş ise:
- Aynı yıl içinde yeniden taş oluşma ihtimali : %10
- Beş yıl içinde yeniden taş oluşma ihtimali : %50 ‘dir.
Bir defa taş oluşmuş ise (bu taşı düşürmüş olsanız bile) bunun tekrar edebileceği hatırdan çıkarılmamalı ve periyodik olarak mutlaka muayene ve kontroller ile hastalığın durumu takip edilmelidir.
İdrar yolu taş hastalığı kimlerde daha sık ortaya çıkar?
-Bayanlara göre 2-3 kat daha fazla olmak üzere erkeklerde
-Tüm dünya ülkelerinde ve tüm iklim koşullarında ortaya çıkmakla birlikte sıcak ve fazla güneş alan coğrafik bölgelerde yaşayanlarda
-Doğuştan böbrek yada idrar kanalında anatomik bozukluğu olanlarda
-Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu geçirenlerde
-Özellikle tek tip diyetle beslenenlerde (kalsiyum ve oksalattan zengin diyet)
-Çeşitli ameliyatlar yada iltihaplar sonrası idrar yollarının herhangi bir bölgesinde darlık gelişen hastalarda
-Ailesinde ve/veya yakın akrabalarında taş hastalığı olanlarda (%25 risk vardır)
-Uzun süreli yatağa bağımlı kalan yatalak hastalarda
-Sedanter yaşamı olanlarda (daha çok masa başı iş yapanlarda)
-Çeşitli ortopedik vücut bozukluklarına bağlı hareket kısıtlılığı olanlarda
-İdrar yolunu daraltacak şekilde prostat büyümesi olanlarda
-Aşırı terleyen şahıslarda
-Sıcak yer yada iklimlerde yaşayanlarda (ülkemizin güney ve güneydoğu bölgesinde yaşayanlarda)
-Yeterli sıvı alamayan yada yeterli idrar çıkaramayan hastalarda
-Çeşitli vücut :-):-):-):-)bolizmasını ilgilendiren hastalıkları olanlarda
-Uzun süreli çeşitli ilaç kullananlarda
-Diyetle aşırı hayvansal protein (özellikle kırmızı et) ve karbonhidrat tüketenlerde
-Çeşitli hormon bozukluklarında (aşırı parathormon düzeyine sahip hastalar gibi)
-Vitamin D :-):-):-):-)bolizma bozukluğu olanlarda
-Çeşitli iyonların idrarla aşırı atılımı saptanan hastalarda (kalsiyum ürik asit gibi)
-Çeşitli sistemik hastalıkların tedavi yada takipleri sırasında (gut yada AIDS hastalığı gibi)
-İdrar yolunda herhangi bir şekilde bir defa taş hastalığı oluşanlarda idrar yolu taş hastalığı daha sık görülmektedir.
İdrar yollarında taş nasıl oluşmaktadır?
Normalde vücuttan atılan idrarın içerisinde çeşitli maddeler belli konsantrasyonlarda bulunmaktadır. Bu maddelerin bir kısmı taş oluşumunu artırmakta bir kısmı ise azaltmaktadır. İdrar yollarında taş oluşumunu artıran maddelerin yoğunluğu arttığında yahut taş oluşumunu önleyen maddelerin idrarda yoğunlukları azaldığında taş ortaya çıkmaktadır.
Bu maddeler başlangıçta küçük kristaller halinde birbirine tutunurlar. Bu kristal parçaları içinde çeşitli maddelerin çökeltileri bulunmaktadır (kalsiyum oksalat ürik asid sistin gibi). Böbrek içerisindeki küçük havuzcuklarda başlayan bu kristaller daha sonra bir araya gelerek birbirleriyle birleşmekte ve giderek büyüyerek taş haline gelmektedir. Oluşan taş çok daha küçük halde iken böbrek ve idrar yollarından bol idrar ile atılabilmektedir. Atılamadığı bazı durumlarda ise giderek büyüyerek böbrek fonksiyonlarına zarar verebilmektedir.
İdrarda taş oluşumunu sağlayan kristaller nasıl oluşur?
İdrar yollarının herhangi bir bölgesinde darlık varsa idrar rahat akamayacaktır. Durağan akışkanlığı bozulmuş birikmeye meyilli idrar içerisinde kristaller birikebilmektedir. İşe yaramayan ölü doku artıkları yada bakteri hücresi duvarı gibi yapılardan oluşan ve “nükleus” adı verilen maddelerin bulunması da kristalleşmeye yol açacaktır.
İdrar asiditesi oldukça önemlidir. Asiditeyi idrardaki pH ölçülerek bakılmaktadır. Normalden aşırı alkali idrarda kalsiyum ve magnezyum kristalleri çökerek taş oluştururken aşırı asidik idrarda da ürik asit kristalleri çökerek taş oluşturmaktadır.
Vücuttan atılan idrar miktarında azalma olduğunda idrarda yine kristaller oluşmaktadır. Bu yetersiz sıvı alımı ile yada aşırı terleme gibi sıvı kayıpları oluşmaktadır.
İdrarda taş oluşumunu tetikleyen temel faktörler nelerdir?
1. Diyetle birlikte aşırı miktarda aşağıdaki ürünlerin alınması:
- Sodyum : Aşırı tuzlu yiyen her yemekte elinden tuzluğu düşürmeyenlerde hazır çorbalarda hazır sebzelerde fast-food olarak isimlendirilen ayak üstü atıştırma tarzında yenilen yiyeceklerde (tost sandiviç hamburger) yada aşırı tuzdan zengin içeceklerle beslenenlerde (şalgam ve turşu suyu gibi)
- Oksalat : Kola ıspanak pancar kakao tozu çikolata yeşil yapraklı bitkiler çerez ürünleri (özellikle fıstık) koyu çay aşırı çay ve aşırı kahve alışkanlığı olanlarda
- Kalsiyum : Süt yoğurt peynir ve dondurma gibi tüm süt ürünleri fasulye sardalya çikolata brokoli ve beyaz ekmek gibi kalsiyumdan zengin diyetle aşırı ve sürekli beslenenlerde
- Karbonhidrat : Aşırı un ve unlu mamulleri tüketenlerde taş hastalığı oluşumu çok daha kolay olmaktadır.
- Yetersiz sıvı alanlarda : Günlük sıvı alımı (su çay çorba ayran vs. içecekler) 1-15 lt’nin altında olanlarda taş daha sık oluşmaktadır.
- Yetersiz miktarda diyette turunçgil tüketimi: Portakal limon mandalina gibi turunçgilleri az tüketenlerde yada hiç tüketmeyenlerde taş daha kolay meydana gelmektedir. Bu ürünlerin içlerinde bulunan “sitrat” isimli madde taş oluşumunu azaltmaktadır. Buna karşın yapılan çalışmalar göstermiştir ki; greyfurt suyunu aşırı tüketenlerde taş oluşma riski artmaktadır.
- Güneş ışınları: Aşırı derecede güneş ışınlarına maruz kalma durumu da idrarda kristallerin oluşmasına zemin hazırlamaktadır.
- Antibiyotikler: Özellikle tekrarlayan idrar yolu iltihabı olanlarda yeni taş oluşumunu azaltmak için kullanılmaktadır.
- İdrar söktürücüler (diüretikler): İdrarla aşırı kalsiyum atılımına bağlı oluşan taşların tedavisinde kullanılmaktadırlar.
- Potasyum sitrat: Özellikle idrarında sitrat düzeyi düşük olan hastalar olmak üzere bir çok taş hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. Sitrat yönünden portakal ve limon suyu oldukça zengin içeceklerdir.
- Penisilamin sodyum selüloz fosfat allopurinol gibi ilaçlar da kullanılmaktadır.