Runik Harfi Türk Yazıtlarında Av

Dr. Hatice Şirin User 1. Eski çağ Türk devlet ve topluluklarının yazılı kayıtlarında av ve avcılık, beslenme kaynağı, savaşlara hazırlık yapmak üzere bir tür spor oyunu ve birboyun saygı ve korku ilişkisi kurduğu canlıların (ongun/töz), bir başka boyun üyelerince türlü ritüellerle öldürülmesi bağlamında karşımıza çıkmıştır. Ötüken Türk Kağanlığı dönemi bulgularında av nesnesi olan hayvan türlerinin, il ve bodunun gıdasına, giyimine ve para birimine dayanak oluşturduğunu görebiliriz. Avcılığın, Yenisey havzası eski Türk toplumunda ise daha çok alp ve bagatur olma, er atı alma ve erlik erdemini biçimlendirme amaçlarına yönelik bir eylem olarak algılandığı anlaşılmaktadır. 2. Eski çağ Türk geleneklerinden biri olan sığır, filolojik veri olarak yalnızca Irk Bitig’de sagır biçiminde kayıtlanır. Ab biçimini Kemçik Çırgak, III. Uybat, İhe Hüşotu ve Irk Bitig’de belgeledik. Irk Bitig, eñ biçimini de içeren bir metin olmasıyla dikkati çeker. ab ~ añ ~ eñ biçimlerinin kayıtlanmadığı, ancak avcılık kurumuna atıfların yapıldığı yazıtlar Tonyukuk, Bilge Kağan, I. Altınköl, Kızıl Çıraa, Begre, VI. Uybat ve VIII. Tepsey’dir. İhe Hüşotu ve Irk Bitig sagır, ab ~ añ ~ eñ sözleriyle birlikte avcılıkla ilişkili satırları içerir; böylece bu iki belge hem filolojik hem de kültür tarihi verilerini kapsama özelliği taşır. 3. Yazıtlarda belgelediğimiz av nesnesi olan hayvanları keyik, tabışgan, kiş, teyeñ, bars, kökmek, elik, böri, kök böri, toñuz, turna, irbiş, kara as, bugu olarak listeleyebiliriz. Tabışgan ve kürkü için avlanan kiş ile teyeñ dışında, bu hayvanların ortak özelliği töz olmalarıdır. Buradan hareketle, avlanan ve yenen tözlerin ruhu, kişi ve bodunda yaşamayı sürdürerek iki uçlu bir yarar sağlamaktaydı yargısına ulaşabiliriz. Bunlardan ilki, kişi oglının en önemli gereksinimi olan gıdanın, ikincisi ise töz ruhları aracılığıyla bodun emniyetinin teminatıdır.