Botanik olarak bakıldığında aronya; Angiosperms (Kapalı tohumlular) Bölümü, Eudicolydon (İki çenekliler) Alt Bölümü, Meloideae Sınıfı, Rosales Takımını Rosaceae (Gülgiller) Familyasının Amygdaloideae Altfamilya yapısından Maleae Cinsinden Aronya şeklinde tanımlanmıştır. Bu cins içerisinde Aronia melanocarpa (Michx) Elliot (Black chokeberrey), Aronia prunifolia (Marsh) (Purple chokeberry) ve Aronia arbutifolia (L.) Elliot (Red chokeberry) olmak üzere bilinen üç tür mevcuttur. Avrupa’da en yaygın aronya çeşitleri arasında ‘Aron’ (Danimarka), ‘Nero’(Çek Cumhuriyeti), ‘Viking’ (Finlandiya), ‘Rubin’ (Rusya), ‘Kurkumachki’ (Finlandiya), ‘Hugin’ (İsveç), ‘Fertödi’ (Macaristan) ‘Albigowa’, ‘Dabrowice’, ‘Egerta’, ‘Kutno’‘Nova’ ‘Wies’, ‘Hakkija’, ‘Ahonnen’, ‘Serina’, ‘Autum Magic’, ‘McKenzie’, ‘Morton’, ‘Galicjanka’ (Polonya) yer almaktadır.
Anavatanı Kuzey Amerika olup; ayrıca bir üzümsü meyve olan aronya (chokeberry) 1900’lü yılların başında Rusya’ya getirilmiş ve yetiştiricilik çalışmalarına başlanmıştır. 1950 yılından bu yana Almanya başta olmak üzere Doğu Avrupa da ticari olarak yetiştirilmektedir. Özellikle 2009 yılından bu yana Amerika’da Orta Batı Aronya Birliği kurulmuş ve her yıl yetiştiriciliğin artması için toplantı ve etkinlikler düzenlemektedirler. Aronya, Avrupa’da doğallaştırılmış olup; inter generik hibrit bir form olarak yetiştirilmektedir.
En yaygın olarak Kuzey Amerika’da ağaç altlarında ve bataklıklarda yetiştirilmektedir. Aronya üzümsü meyveler içerisinde oldukça yüksek bir antioksidan kapasitesine sahip olması nedeni ile dünyada taze meyve olarak tüketilebildiği gibi işlenerek gıda sanayinde ve eczacılıkta da kullanılmaktadır.
Neden Süper Meyve Unvanı Aldı
Yüzyıllarca yerliler tarafından ilaç olarak kullanılmıştır. Meyvelerini kurutup yemeklere ilave olarak kullanmışlar ve yapraklarını kurutup çay yapmışlardır. Antioksidan açısında oldukça zengindir. En çok Antioksidan içeren meyvedir. Ayrıca vitamin ve mineral kaynağıdır. B12 ve D vitamini hariç tüm vitaminleri içermektedir. Bu yüzden aronya ya ‘Süper Meyve’ denilmektedir. Güller sınıfına dâhil olan meyve Aronya Berry ve Black Chokeberry isimleriyle de anılmaktadır.
Aronya taze olarak yenilebilir, meyve salataları veya soslu dondurmalarda ya da kurutulmuş meyve olarakta değerlendirilir. Geniş ölçüde meyve suları, yumuşak içecekleri ve şarapları yapılır. Aronya, yaban mersinleri, elderberry ve lingon berrylerden daha yüksek bir antioxidan içeriği vardır. Bundan dolayı aşırı derecede sağlığa yararlı bir meyvedir.
Chokeberry Nerede Yetişir?
Genellikle nemli ve güneşli veya kısmi güneşli yerlerde iyi yetişirler. Soğuğa oldukça dayanıklıdır. -25C ye kadar dayanabilir. Her çeşit toprak özelliğinde yetiştiricilik yapılabilmektedir. Daha az verimli topraklar, bitkileri daha küçük hacimde tutabilmek için daha çok tercih edilir. Yüksek kireçli toprakları pek sevmezler.
Aronia melanocarpa yetiştirmesi kolaydır, her toprak tipinde ve yükseklikte yetişmektedir. Genellikle bir fundadır, uzunluğu 1,5 – 2m’dir. Kendine verimlidir. Tozlayıcıya gerek duymaz. Çoğaltılması çoğunlukla dal çeliklerinden olmakla birlikte tohumdan ebeveyninin birebir aynı özelliklerini taşıyan bitkiler çoğaltılabilmektedir. Aronya, 3 ila 8 USDA bölgelerinde soğuğa dayanıklı, ısıya karşı toleranslı olarak kabul edilir, böceklere, kirliliğe ve hastalığa karşı dayanıklıdır. Aronya, bakımı, yabani otların yok edilmesi ve sulamaktan ibarettir. Ayrıca ilaçlama ve bakım yapmaya gerek yoktur. Sadece gübreleme ve sulama yeterlidir. Sulama iyi verim ve kaliteyi artırır.
Chokeberry Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Aronya zaman zaman süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Çalı formunda bir bitkidir. Bahçe tesisinde 1 m x 4 m mesafeyle dikilirler. Sonbaharda yaprakları çok güzel bir şekilde kırmızılaşır. Güzel yaprakları sayesinde süs bitkisi olarak da kullanılmaktadırlar. Kış döneminde yapraklarını dökerler. İlkbaharda çiçek açarlar. Meyveleri Ağustos ayında olgunlaşmakta ve uzun süre üzerinde kalabilmektedir. Ekşi meyveler, çalılıktan çiğ olarak yenebilir olduğu kadar işlenerek tüketilmesi de tercih edilmektedir. Aronya meyveleri antosiyaninler gibi polifenik bileşiklerce zengin olması sebebiyle, meyveler büzme özelliği kazanarak ağız içerisinde büzüştüren bir his yarattığı için chokeberry ismiyle de anılmaktadır.
Büyüme bakımından aronya yavaş büyüyen bir bitkidir. Bitkinin büyümesine bağlı olarak ikinci ve üçüncü yaşlarında meyve vermeye başlar. Maksimum gelişimine ve tam verimine bitki başına 8-10 kg meyve verdiği ortalama 10 yaşındayken ulaşır. Meyveler, çoğunlukla elle hasat edilir, mekanik olarak ta hasat edilir. Eylül’den Ekim’e kadar hasat yapılabilir. Hasat için hiçbir zaman geç olmaz. Olgunlaşmış meyveler çürümez, kurtlanma olmaz ve kopması zordur.
Aronya bitkileri, meyve bahçelerinde, ya da peyzaj bitkisi olarak iyi bir şekilde gelişir. Bahçeler için çekici süs bitkileridir. Doğal olarak alçaltıcı ve orman kenarı bitkileridir ve ağaçların altına iyi yetişirler. Chokeberries A. arbutifolia ‘Brilliant’ ve A. melanocarpa ‘Autumn magic’ dâhil olmak üzere bir dizi çeşit, çarpıcı sonbahar yaprak renkleri için yetiştirilir.
Kök gelişimi, ağaç tacının alanında 1,5-2 metreye kadar derinliğe inebilmekte olup; bu sayede iyi miktarda su ve bitki besin elementi toplayabilmektedir. İdeal bir gelişim için nem değeri tarla kapasitesinin % 75 idir. Bu da toprak gözeneklerinin nemli olması gerektiği anlaşılmaktadır.
Aronya ne kadar yüksek bölgelerde yaşarsa o kadar çok UV ışınlarına maruz kalır. Bu durum meyvede istemiş olduğumuz Anthocyanin ve Proanthocyanin v.s. üretimini sağlar.
Chokeberry – Aronya Pazarı Var mı?
Kurutma firmaları, meyve suyu firmaları ve gıda takviyesi ürün firmaları, üretilen ürüne talep göstermektedir. Türkiye’de üretimin artması ile sanayisinin daha da gelişeceği düşünülmektedir.
