Kekik yetiştiriciliği :Türkiye’de; Origanum, Thymus, Satureja, Thymbra cinslerine dahil bitkiler kekik olarak adlandırılır. Bunun nedeni de yukarıda belirtilen bitkilerin uçucu yağlarında karvakrol/timol bulunmasıdır.
Türkiye’de; Origanum cinsinin 23 türü (%65 endemik), Thymus cinsinin 38 türü (%52 endemik), Satureja cinsinin 14 türü, (%28 endemik), Thymbra cinsinin 2 türü bulunmaktadır.
Kekik Bitkisel Özellikleri
Kekik çok yıllık, yarı çalımsı ve 1 m kadar boylanabilen bir bitkidir. Saplar genellikle dik olarak büyür ve tüylerle kaplıdır. Her sapta çok sayıda yaprak bulunur. Yapraklar kalp şeklinden oval şekle kadar değişir. Yaprak üzerinde çok sayıda salgı tüyleri bulunur.
Çiçekler, toplu başak durumundadır.
Kekik tohumları çok küçük olup bin tane ağırlığı ortalama 0,20-0,25 gramdır.
Türkiye’nin Önemli Kekik Türleri
Türkiye’de kekik olarak en fazla Origanum türlerine ait bitkiler toplanır. Origanum türleri arasında özellikle İzmir kekiği (O. onites), İstanbul kekiği (O. vulgare spp hirtum), yayla kekiği (O. minutiflorum), beyaz kekik (O. dubium), Suriye kekiği (O. syriacum) ticari olarak toplanmaktadır.
Thymus cinsinde tür zenginliği daha çok olmasına rağmen ekonomik değeri çok daha azdır.
Sivri kekik veya zahter olarak bilinen Satureja cinsine dahil Satureja thymbra, S. cuneifolia ve S. montana türleri doğadan toplanarak değerlendirilmektedir.
Karabaş kekik olarak adlandırılan Thymbra spicata türü de toplanarak tüketilmektedir.
Kekik Bitkisini Değerlendirilmesi
Kekiğin toprak üstü kısımları (Herba Origani) drog olarak kullanılır. Baharat olarak ise daha çok yaprakları (Folia Origani) tercih edilir.
Uçucu yağı buhar distilasyonu ile elde edilir. Endüstride uçucu yağ oranının en az %2,5 olması istenir. Origanum, Satureja ve Thymbra uçucu yağlarında karvakrol, önemli Thymus türlerinin yağlarında ise timol ana bileşendir.
Özellikle ticari Origanum türlerinde karvakrol oranının yüksek olması istenir.
Kekik baharat ve çay olarak kullanılır,
Halk ilacı olarak antiseptik kullanımı yaygındır,
Kekik yağı içerdiği yüksek karvakrol oranı ile güçlü bir antimikrobiyaldır. Tarımda (bitkisel ve hayvnsal) hastalıklarla mücadelede kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.
Kekik yağı antioksidan özelliğinden dolayı gıdaların bozulmasını engellemektedir.
Bazı depo zararlılarına karşı da etkili olmaktadır.
Kekiğin damıtılması sırasında ortaya çıkan yağ altı suyu (aromatik su) %0,05-0,1 oranında eterik yağ içerir. Kekik suyu da antiseptik olarak kullanılmaktadır.
Kekik Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Tipik bir Akdeniz bitkisi olan kekik sıcağa ve kurağa dayanıklıdır. Fide dönemi hariç düşük sıcaklıklara da oldukça dayanıklıdır.
Toprak seçiciliği azdır, kayalık alanlarda dahi yetişebilir. Ancak tarımı için tınlı-killi ve bazik karakterdeki topraklar daha uygundur.
Kumlu topraklar kekik yetiştiriciliği için uygun değildir.
kekik yetiştiriciliği – Tarımı
Türkiye’nin hatta dünyanın kekik üretim merkezi Denizli ilimizdir. Denizli’de yılda 13-14 bin ton kekik üretimi gerçekleşmektedir. Türkiye kekik üretiminin %85’ini, Dünya kekik ticaretinin de %70’ini karşılamaktadır. Üretimin yaklaşık %80’i İzmir kekiği (O. onites), %20’si ise İstanbul kekiğidir (O. vulgare var. hirtum). Ayrıca, Batı Akdeniz’de beyaz kekik (O. dubium), yayla kekiği (O.minutiflorum) doğal floradan toplanarak ticareti yapılmaktadır. Türkiye’de üretilen kekiğin yaklaşık %80’i tarladan, %20’si doğal floradan karşılanmaktadır.
Dikim, ılıman iklim bölgelerinde ilkbahar aylarında (Nisan), sıcak iklim bölgelerinde ise güz aylarında veya erken ilkbahar aylarında (Mart) yapılır.
Kekik tohumlarının çok küçük olmasından dolayı doğrudan tarlaya ekim yapılmaz. Bunun yerine önce fideliklere tohum ekilerek daha sonra tarlaya şaşırtılır.
Bunun için 1 da kekik arazisi için 10 m2 fideliğe ihtiyaç vardır. 1 m2 fideliğe 2-3 g kekik tohumu ekilir
İlkbahar dikiminde, güz aylarında örtü altındaki fideliklere ekilen tohumlardan elde edilen fideler ilkbahar aylarında tarlaya şaşırtılır. Güz dikimlerinde ise tohumlar açık fideliklere yaz sonundan itibaren ekilirler.
Kekikte dikim sıklığı 45 cm x 15 cm veya 60 cm x 15 cm olabilir.
Gübreleme olarak NPK verilir. İlk yıl 6-8 kg/da N, 4-6 kg/da P2O5 ve K2O; sonraki yıllarda ise 5 kg/da N, P2O5 ve K2O önerilmektedir.
Kekik kurağa dayanıklı bir bitki olmasına rağmen iyi bir verim alabilmek için yaz aylarında sulama yapılmalıdır. Damlama sulama yöntemi tercih edilmelidir.
Özellikle ilk yıl yabancı ot sorunu çok önemlidir.
Hastalıklar açısından özellikle toprak kökenli fungal hastalıklar (Fusarium, Alternaria vb) sorun yaratabilmektedir.
Kekiğin ekonomik ömrü 4-6 yıldır. İlk yıl bir defa, ikinci yıldan itibaren ise bakım durumuna göre 3 defa biçim alınabilir.
Kekikte baharat olarak uygun biçim zamanı çiçeklenme başlangıcıdır. Ancak, uçucu yağ üretimi için tam çiçeklenme dönemi daha uygundur.
Bitkiler toprak yüzeyinin 10-12 cm yukarısından biçilerek hasat yapılır.
Hasattan sonra kurutma işlemi gölgede (35 0C’yi aşmayan sıcaklıkta) uygun sehpalar üzerinde yapılmalıdır. Kurutmadan sonra yapraklardaki nem oranı en fazla %12 olmalıdır.
Denizli koşullarında bir dekar kekik tarlasından ortalama 140- 160 kg kuru yaprak alınırken, İzmir’de sulu koşullarda 300-500 kg kuru yaprak verimi alınabilmektedir.
Kekik üretimindeki sorunlar
Kuru tarım nedeniyle verimin düşük olması,
Hasat sonrası kurutma ve ayırma işlemlerinin uygun koşullarda yapılmaması,
Bitkilerin (plantasyonların) yaşlanması (10 yılın üzerinde) ve bu nedenle yaprak/sap oranlarının düşmesi,
Pestisit kalıntılarının bulunması (Türkiye’de kekik için ruhsatlı pestisit bulunmamaktadır),
Hasatta yabancı tohumlarının karışması (insanlara toksik alkaloitler),
Son yıllarda Fusarium solgunluk hastalığının kayıplara neden olmasıdır.
Kekik üretimi için öneriler
Kaliteli tohum veya fide temini için gerekli önlemler alınmalıdır. Tohum temin edilecekse mutlaka fidelik tesisi kurulmalıdır. Kekikte doğrudan tarlaya ekim mümkün değildir.
Sulamanın mümkün olduğu yerlerde sulama ve organik gübreleme yapılmalıdır.
Organik tarım veya iyi tarım uygulamaları yapılmalıdır.
