Şeker otu – Stevia Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

Şeker otu – Stevia Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

ABONE OL
Nisan 30, 2023 11:42
Şeker otu – Stevia Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
0

BEĞENDİM

ABONE OL

Stevia (Stevia rebaudiana) Asteraceae familyasından bir bitkidir ve ayçiçeği ve krizantemler ile akrabadır. Ülkemizde şeker otu ismi ile tanınmaktadır. Ülkemizde ticari olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır. Stevia Şeker otu nerede yetişir? Stevia yetiştiriciliği ve daha fazlası sizin için yazımızda derlenmiştir.

Şeker otu (Stevia rebaudiana)

Çok yıllık, yarı çalımsı bir bitki olan Şeker otunun anavatanı Paraguay ve Güney-Batı Brezilya’dır. Japonya, Çin, Tayvan, Güney Kore, Meksika, Amerika Birleşik Devletleri, Tayland, Malezya, Endonezya ve Avustralya gibi bir çok ülkede tarımı yapılmaktadır.

Stevia’nın yaprak ekstresinin tatlığı şeker kamışı ile kıyaslandığında 300 kat daha fazladır. Stevia ilk defa Antalya’da Akdeniz Üniversitesi’nde yetiştirilerek Türkiye’ye tanıtılmıştır.

Stevia – Şeker Otu Kimyasal Özellikleri

Stevia yapraklarının tatlandırıcı özelliği, sakarozdan çok daha tatlı olan steviol glikozitlerden (SG) kaynaklanmaktadır. Şeker otu yapraklarında bulunan başlıca steviol glikozitler; steviosit, rebaudiosit A, B, C, D, E ve dulkosit A gibi glikozitlerdir. Bunlardan steviosit ve rebaudiosit A bitkinin asıl tatlandırıcı özelliğini vermektedir. Yapraklardaki toplam steviol glikozitlerin oranı %8-15 arasında değişmektedir.

Şekerotunun asıl tatlandırıcı özelliğini veren steviosit ve rebaudiosit A glikozitlerinden rebaudiosit A tat olarak pancar şekerine daha yakın olanıdır. Kurutulmuş yapraklardaki ortalama toplam steviol glikozitlerin oranı %8-15; steviosit oranı %6-10 ve Reb-A oranı %3-5 arasında değişmektedir. Bitkinin kuru yaprakları şekerden 20-30 kat, sıvı ekstresi ise 250-300 kat daha tatlı olup kalorisi sıfırdır.

Stevia – Şeker Otu Tıbbi Önemi

Şeker otu, Paraguay’da uzun yıllardır tatlandırıcı ve bitkisel ilaç olarak kullanılmaktadır. Stevia’dan elde edilen tatlandırıcı, şeker hastaları için yapay tatlandırıcılara alternatif olan en iyi doğal kaynaktır.

Stevia çok güçlü bir doğal tatlandırıcı olmakla birlikte sıfır kalorilidir ve kan şekerini artırmamaktadır. Bu nedenle, başta şeker hastaları olmak üzere diyet yapanlar ve sağlıklı beslenmek isteyenler stevia ürünlerini kullanmaktadırlar.

stevia şeker otu

Stevia – Şeker Otu Bitkisel Özellikleri

Stevia rebaudiana (Bertoni) stevia cinsinin otsu, çok yıllık bir üyesidir ve kromozom sayısı 2n=22’dir. Kısa gün bitkisidir. Yoğun bir kök sistemine sahiptir, gövdesi oldukça nazik ve kırılgandır. Yaprakları 2-8 cm uzunluğunda, kenarları ince dişli oval şeklindedir. Yapraklar alternat dizilişlidir. Yani her boğumdan bir yaprak çıkar ve bunların arasında belli bir açı vardır. Yapraklar gövde tepesine doğru sarmal oluşturur. Bitki kültür koşullarında 1 m ya da daha fazla uzunluğa ulaşabilir.

Çiçekler indeterminat özelliktedir ve dalların uçlarında bulunurlar. Çiçekler beyaz, tüpsü ve iki eşeylidir yani erkek (polen) ve dişi organlar (stamen) aynı çiçektedir. Çiçekler kendine kısırdır ve bu nedenle yabancı tozlanmaktadır. Çiçek yapısı 2-6 adet ufak beyaz çiçekçikten oluşan küçük salkım şeklindedir.

Bitkide kendine uyuşmazlık olmasından dolayı tozlanma için böcek gerekmektedir. Tozlanmanın olmadığı durumlarda çimlenme yeteneği olmayan veya çok düşük olan tohumlar oluşmaktadır. Tohumlar 3 mm uzunluğunda aken tipindedir. Her bir aken yaklaşık 20 tüye sahiptir. Ortalama bin tane ağırlığı ise 0,3 ile 0,6 g arasında değişmektedir.

Stevia’da başarılı bir tohum üretimi için yabancı tozlanma önemlidir. Arı ile tozlanma sağlandığında tohumlardaki çimlenme oranı %60’a kadar çıkmıştır.

Stevia – Şeker Otunun İklim İstekleri

Şeker otunun doğal habitatı 25° paralelde yer alan ve Paraguay’ın kuzey doğusunda denizden yüksekliği 500-1500 m olan subtropikal alanlardır. Bu alanların yıllık ortalama sıcaklığı 24°C ve ortalama yağışı ise 1400 mm’dir.

Stevia yarı nemli subtropikal bölgelerin bitkisidir. En iyi gelişmeyi yıllık sıcaklık ortalaması 31°C, yağışı ise 1400 mm olan alanlarda göstermektedir. Gelişme aşamaları boyunca soğuğa oldukça hassastır. Don olaylarının minimum olduğu, yüksek ışık yoğunluğu olan ve yüksek sıcaklığa sahip bölgelerde daha yüksek yaprak üretimi sağlanmaktadır.

Ancak, gün uzunluğu ışık yoğunluğundan daha kritiktir. Uzun bahar ve yaz günleri yaprak gelişmesi için idealdir. Buna karşın, kısa gün koşulları ise çiçeklenmeyi teşvik etmektedir. Stevia güneş ışınlarının aşırı yoğun olması durumunda, yaz aylarında kısmen de olsa gölgeye ihtiyaç duymaktadır. Stevia’nın dikimi sırasında toprak sıcaklığının minimum 18°C olması uygundur.

stevia şeker otu

Stevia – Şeker Otu Toprak İstekleri

Şeker otu yetiştiriciliği için en uygun topraklar verimi yüksek, kırmızı ve orta bünyeli topraklardır ve bu toprakların pH değerinin 6-7 arasında olması idealdir.

Ayrıca Stevia yetiştiriciliği yapılacak toprakların drenajı çok iyi olmalıdır ve toprak uzun süre nemli kalmamalıdır. Çünkü, Stevia bitkisi su göllenmesine çok duyarlıdır. Bu nedenle yüksek kil içeriğine sahip ağır bünyeli topraklarda yetiştiriciliği önerilmez.

Şeker otunun besleyici kökleri toprak yüzeyine oldukça yakın olduğu için, özellikle kumlu topraklara ilave besin olarak kompost eklenmesi gelişmeyi olumlu yönde etkilemektedir.

Stevia – Şeker Otu Yetiştiriciliği

Stevia hem tohumla hem de doku kültürü ve çelikle çoğaltılabilen bir bitkidir. Stevia tohumları çok küçük oldukları için doğrudan araziye ekilmez. Bu nedenle öncelikle fide elde edilmesi, daha sonra bu fidelerin araziye aktarılması gerekmektedir.

Ekimler sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli unsur sağlam tohum kullanılmasıdır. Genellikle siyah ve dolgun tohumlar sağlam ve çimlenme yüzdeleri yüksek tohumlardır. Stevia tohumlarında çimlenme için en uygun sıcaklık 20-30°C’dir. Sıcaklığın 20°C’nin altına düştüğü durumlarda çimlenme yüzdesi de düşmektedir.

Stevia Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır

Arazi derin bir şekilde sürüldükten sonra taban gübresi (DAP, 20-20-0 veya 15-15-15) atılır ve üzerine diskaro geçirilerek hem gübrenin karışması sağlanır, hem de kesekler kırılarak düzgün bir alan oluşturulur.

Dikim, Antalya koşullarında, Nisan ayı içerisinde yapılabilir. Bu dönem toprak sıcaklığının 15-20°C olduğu dönemdir.

Dikimde sıra arası mesafe 60-70 cm, sıra üzeri mesafe ise 20-40 cm olacak şekilde dikim yapılmalıdır.

Dikim elle yapılacaksa 15-20 cm derinliğinde ocaklar çapalarla açılır. Daha sonra fidenin kök ve gövde kısmına herhangi bir zarar vermeden ocaklara yerleştirilir ve hemen can suyu verilir.

Fide dikim makinesi ile sırta dikim yapılabilir.

stevia şeker otu

Stevia – Şeker Otu Sulama

Stevia yüksek sıcaklıkların yaşandığı dönemlerde suya oldukça fazla oranda ihtiyaç duymaktadır. Ancak stevia bitkisi su göllenmesine de aşırı derecede hassastır. Bu nedenle su tutma kapasitesi düşük topraklarda yapılan yetiştiriciliklerde daha yüksek verim alınabilmektedir.

Sulama sistemi olarak damlama sulama sisteminin kullanılması daha uygundur. Damlama sulama sistemi kullanılarak hem aşırı sulama önlenmiş olur, hem de hastalıkların bitkiden bitkiye taşınması ve yabancı otların çoğalması engellenmiş olur.

stevia şeker otu

Stevia – Şeker Otu Gübreleme

Toprak koşullarına göre değişmekle birlikte genellikle Stevia için saf madde üzerinden dekara atılacak 10 kg azot, 5 kg fosfor ve 5 kg potasyum yeterli olmaktadır. Ancak çok verimsiz topraklarda yetiştiricilik yapılacaksa, toprak analizleri yapılarak elde edilen sonuçlara göre bu miktarlar artırılabilir.

Azot, topraktan hızlı bir şekilde yıkandığı için yarısı dikim zamanı, yarısı ise fideler araziye aktarıldıktan 30 gün sonra verilmelidir.

Yabancı Ot Mücadelesi

Stevia’da araziye uygulanan suyun buharlaşmasını engellemek ve yabancı otlarla mücadele etmek amacıyla malçlama işlemi uygulanabilir. Malçlama aynı zamanda toprak sıcaklığının artmasını sağlayarak kök gelişimine yardımcı olmaktadır.

Stevia fideleri için en önemli sorun yabancı otlardır. Bu nedenle bitkiler iyi bir şekilde gelişinceye kadar sürekli olarak yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır. Bitkiler gelişip yüzeyi iyice kapladıktan sonra güneş ışığı alamayan yabancı otlar fazla sorun olmamaktadır. Yabancı ot mücadelesi için mekanik ve kimyasal yöntemler kullanılabilir.

Hastalık ve Zararlılar

Antalya’da ağır bünyeli taban arazide yetiştirilen Stevia bitkilerinde Rhizoctonia (kök çürüklüğü) ve Phytophthora hastalıkları önemli zararlara neden olmuştur.

Stevia tarımında, fungal hastalıkların mücadelesi mümkündür. Bahsedilen hastalıklar ortaya çıkarsa en kısa sürede ilaçlı mücadeleye başlamak gerekir aksi taktirde tarlada büyük kayıplar meydana gelebilmektedir.

Stevia – Şeker Otu Hasat

Sıcak iklime sahip bölgelerde yılda birden fazla biçim yapılabilmektedir. Çünkü bu bölgelerde kış çok sert geçmediği için bitkiler soğuğa maruz kalmamakta ve ölmemektedirler. Örneğin Paraguay ve brezilyada yılda 3 biçim yapılabilmektedir.

Akdeniz iklimi koşullarında yüksek yaprak verimi ve kalitesi için Eylül ayında tek hasat yapılmalıdır.

Stevia’da en uygun hasat zamanı çiçeklenmenin hemen başıdır. Bu dönem yapraklarda tatlandırıcının en yüksek olduğu dönemdir. Biçim yüksekliği 10-15 cm olmalıdır. Biçim çok aşağıdan yapılırsa ertesi biçimde verimin oldukça düştüğü belirlenmiştir.

Hasatta bitkinin yaprakları ve sapları birlikte biçilir. Küçük alanlarda biçim budama makasları kullanılarak elle yapılabilir. Çok büyük alanlarda ise biçim makineleri kullanılmaktadır. Biçim için sabah erken veya akşam üzeri havanın serin olduğu saatlerin seçilmesi uygundur. Ancak, sabah erken yapılacak biçimlerde eğer bitkilerin üzerinde çiğ oluşmuşsa, çiğ’in kalkması beklenmelidir.

Hasat Sonrası İşlemler

Biçimden sonra kurutma işlemi güneş ışığını doğrudan almayan gölge bir alanda yapılmalıdır. Bu alan hava sirkülasyonunun olduğu bir yer olursa daha iyi bir kurutma ortamı sağlanmış olur. Kurutma için gölge bir yerde kurutma sehpaları kurulabilir.

Bitkilerin hızlı bir şekilde kurutulması kalite için çok önemlidir. Biçimden sonra hızlı bir şekilde kurutulmayan Stevia yapraklarında oksidasyon nedeniyle, steviosit içeriğinin 3 gün içinde 3’te 1 oranında düştüğünü bildirmiştir. Bu nedenle kontrollü kurutma odalarının kullanılması önerilebilir. Kurutma sistemlerinde 50-55 °C sıcaklıkta birkaç günde kurutma işlemi tamamlanabilmektedir. Çok yüksek kurutma sıcaklıkları da kaliteyi olumsuz yönde etkilemektedir.

Bu yazı yorumlara kapatılmıştır.


HIZLI YORUM YAP