Tıbbi adaçayının yaprakları (Folia Salviae) yaygın kullanılmaktadır. Yapraklarında ortalama %1-2,5 oranında uçucu yağ bulunur. Uçucu yağında bulunan en önemli üç bileşe; thujon (%30-60), sineol (%10- 20) ve kamfor (%5-15)’dur. Kaliteli bir yağda yüksek oranda (>%50) thujon bulunması istenir.

S. fruticosa türünde ise daha çok sineol (%40-60) bulunur. Buna karşın thujon ve kamfor düşük oranlarda bulunur.

Adaçayı yağı, özellikle antiseptik olarak kullanılır. Bu özelliğinde dolayı, boğaz enfeksiyonları, diş iltihapları ve ağız bakımı ilaçlarına katılır.

Başta S. fruticosa olmak üzere çay ve baharat olarak kullanımı da yaygındır. Bu bakımdan uçucu yağındaki thujon oranı çok düşük olmasından dolayı S. fruticosa daha güvenlidir.

Türkiye yıllık ortalama 2.500 ton adaçayı (S. triloba, S. tomentosa) ihraç ederek 7-8 Milyon Dolar gelir elde etmektedir. Bu ürünün hemen hemen tamamı doğadan toplanmaktadır.

Adaçayı Bitkisel Özellikleri

Çok yıllık bir bitki olan adaçayı, 50-100 cm arasında boylanır ve yarı çalımsı bir formdadır. Toprak üstünden itibaren fazlaca dallanır ve dallar üzerinde tüylü, gri-gümüşi renkte yapraklar bulunur.

Çiçekler, çiçek sapı üzerinde her biri 6-8 çiçekten oluşan kümeler halinde sıralanır. Taç yaprakları genelde viyola renktedir. Bir bitkide hem erselik,
hem de dişi çiçekler bir arada bulunabilir. Diğer Lamiaceae bitkilerinden farklı olarak çiçeklerinde iki erkek organ vardır. Diğer Lamiaceae bitkilerde 4 adet erkek organ bulunur.

Gri veya mat renkli yuvarlak tohumları vardır. Tohumların bin tane ağırlığı 5-9 g arasındadır.

Adaçayı yetiştiriciliği

Ekolojik istekleri

Tipik bir Akdeniz bitkisi olan adaçayı, sıcak ve güneşli eğimli arazilerde doğal olarak yetişir. Yaz kuraklığına ve kış soğuklarına oldukça dayanıklıdır. Adaçayı özellikle kireç bakımından zengin, alkali özellikte, kumlu-tınlı ve tınlı-kumlu topraklarda çok iyi gelişir.

S. fruticosa’nın düşük sıcaklıklara dayanıklılığı S. officinalis türüne göre daha azdır. Bu nedenle rakımı çok yüksek olan yerlerde S. officinalis tercih edilmelidir.

Adaçayı Bitkisinin Çoğaltılması

Adaçayı hem tohumla hem de klonal olarak çoğaltılabilir.

Tohumla üretim

Tohumlar doğrudan tarlaya ekilerek veya yastıklara ekilen tohumlardan fide üreterek (adaçayı tohumları diğer birçok aromatik bitki tohumlarına göre daha iri olması nedeniyle doğrudan tarlaya ekilebilir.)

Klonal üretim

Sürgün çeliklerini köklendirerek veya bitkilerin kök tacından köklü sürgünler alarak

Adaçayı Bitkisi Ekim

Doğrudan tarlaya ekimde 2-3 kg/da tohumluğa ihtiyaç vardır. Hassas ekim makinesi ile 30-60 cm sıra arası verilerek 2-3 cm derinliğe ekim yapılabilir.

Ekim, ılıman iklim bölgelerinde ilkbahar aylarında (Nisan), sıcak iklim bölgelerinde ise güz aylarında veya erken ilkbahar aylarında (Mart) yapılır.

Ekimden sonra 2-3 hafta içinde çıkışlar başlar.

Fide dikimi yapılacaksa öncelikle kış aylarında fidelerin yetiştirilmesi ve ilkbaharda tarlaya dikilmesi gerekir.

Adaçayı Yetiştiriciliği

Yabancı ot sorunu önemlidir. Kültürel ve kimyasal mücadele yapılabilir. Kültürel olarak çapalama ve malçlama; kimyasal mücadelede ise herbisitler kullanılır. Herbisit kullanımında ekim öncesi ve çıkış sonrası uygulamalara dikkat edilmelidir.

Gübreleme olarak NPK verilir. İlk yıl 6-8 kg/da N, 4-6 kg/da P2O5 ve K2O; sonraki yıllarda ise 4-5 kg/da N, P2O5 ve K2O önerilmektedir.

Yazın kurak geçen bölgelerde adaçayı sulanmalıdır. Hastalık riski nedeniyle Salma sulama sulama yöntemi kesinlikle önerilmez. En ideali damlama sulama yöntemidir.

Hastalıklar açısından ise özellikle toprak kökenli fungal hastalıklar (Fusarium, Alternaria vb) sorun yaratabilmektedir.

Adaçayı hasadı ve kurutma

• Adaçayı çok yıllık olmasından dolayı tarlada 4-5 yıl kalabilir. İlk yıl genellikle tek biçim yapılır. İkinci yıldan itibaren bölgeye göre 2-3 defa biçim yapılabilir.
• Adaçayında en ideal hasat zamanı çiçeklenme başlangıcıdır. Genellikle Mayıs ayından itibaren çiçeklenmeye başlar.
• Bitkiler, toprak yüzeyinden 10-12 cm yukarıdan biçilerek hasat edilirler.
• Hasat edilen yeşil herba uygun sehpalar üzerinde, gölgede kurutulurlar. Sıcaklık 35 0C’yi geçtiğinde uçucu yağ oranı azalmaktadır.
• Verim olarak 300-500 kg/da kuru herba, 200-300 kg/da kuru yaprak elde edilir.